Tamelijk briljant boek. Waarop ik dan toch éen vrij principieel kritiekpunt moet geven. Tim Birkhead schrijft geen tel over hoe het voor vogels moet zijn om te vliegen — nu net de meest unieke kwaliteit van deze dieren zo lijkt me, en daarmee het interessantst.
Er is weliswaar een hoofdstuk over de gevoeligheid van sommige vogels voor het magnetisme van de aarde. Wat ze zo helpt bij het vliegen van grote afstanden, bij de trek in de herfst of het voorjaar. Alleen gaat dat hoofdstuk enkel over wat vogels zoal inzetten om in de lucht te navigeren.
Dus wellicht dat de schrijver in zijn Bird Sense wat te zeer heeft vastgehouden aan de klassieke ideeën over zintuigen. Waarvan er dan vijf zijn — zien, horen, voelen, proeven, ruiken — en het gevoelig zijn voor magnetisme al een mysterieus zesde zintuig oplevert.
Bevat dit boek nog een zevende hoofdstuk over emoties. Wat overigens vooral om een vraag draait die alleen onder biologen zal spelen. Vermenselijken we dieren niet te makkelijk, door ze eigenschappen toe te kennen die wij hebben?
Nu heb ik nooit op eigen kracht gevlogen, behalve in mijn dromen, maar ik heb wel veel gezwommen als jongetje. En dat leverde me onder meer de ervaring op dat het nogal moeilijk kan zijn om je te oriënteren onder water, plots bewegend in drie dimensies in plaats van de normale twee. Wat zelfs het probleem kan opleveren dat je soms gewoon niet weet of je naar dieper water aan het zwemmen bent, of naar de oppervlakte.
Zou dat in de lucht anders zijn?
Ook weet ik dat mensen nogal wat meer zintuigen hebben dan die klassieke hierboven genoemde vijf. Evenwicht kan namelijk als zintuig worden beschouwd. Net als dat we over ruimtezin bezitten, een besef dat ons automatisch van alles meedeelt over de omgeving waarin we zijn, en hoe we ons daarin bevinden; dat niet per se alleen gestoeld is op ons zicht. Blinden hebben dit namelijk ook.
Tim Birkhead is een Britse bioloog met een nog ouderwets degelijke opleiding, die onder meer vereiste dat hij tal van dode dieren met een scalpel ontleedde. En dit zou kunnen verklaren waarom hij zo’n vraag negeert over hoe het is om een vogel in de lucht te zijn.
Er zijn niet direct anatomische kenmerken aan te wijzen in dode vogels die daar over zo’n vraag meer vertelt. Waarvan wij weten, denk ik dan.
Daarentegen hebben vogels een stuk van dezelfde evolutie doorgemaakt als wij mensen, waardoor delen van hun bouwplan grote gelijkenissen kunnen vertonen met hoe het bij ons zit.
En de grote waarde van dit boek zit ook in de verkenning van wat er bij die dieren anders is dan bij ons. Want wat maakt nu precies dat de adelaar arendsogen heeft? Hoe kunnen waadvogels peurend met hun snavel een idee krijgen van waar de zo geliefde schelpdieren verborgen zijn onder het zand?
Terugkerende verzuchting daarbij is dat er nogal wat kennis domweg ontbreekt. Niemand leek er ooit in geïnteresseerd te zijn om eens structureel te onderzoeken of vogels wel dezelfde zintuigen hebben als wij — het duurde bijvoorbeeld nogal lang voor er brede erkenning kwam dat er vogels bestaan met een behoorlijke goede reuk. Het was blijkbaar simpeler om te denken dat het onbestaanbaar is dat zulke dieren kunnen ruiken.
Birkhead trof ook nogal wat collega-biologen aan die wel heel nuttige waarnemingen hadden gedaan, en die nooit ergens kwijt hadden gekund, tot hij ineens opdook.
Tekenend is bijvoorbeeld verder dat er nogal wat meer belangstelling ontstond voor het gehoor bij vogels toen bleek dat er soorten waren bij wie uitval zich spontaan kan herstellen. Als bij de mens trilhaartjes in het binnenoor kapot gaan, is dat een blijvende beschadiging die uiteindelijk tot doofheid kan leiden. Sommige vogels zijn in staat om wel nieuwe trilhaartjes aan te maken.
De grootste kwaliteit van deze uitgave is evenwel de soepelheid waarmee Birkhead alle toch redelijk droge informatie behoorlijk interessant wist te maken. Dit is allereerst een heel leesbaar boek. Onder meer doordat hij zo veel veldwerk van anderen, en ook van hemzelf, door de tekst mengde, naast alle pure strikt zakelijke feiten.
Tim Birkhead, Bird Sense
What It Is Like to Be a Bird
288 pagina’s
Bloomsbury, 2013
RSS feeds