Een boek als dit, uit 1951, is niet onbevangen te lezen. Er bestaat een afstand in tijd. En daardoor kan er nogal een verschil in mentaliteit zijn tussen lezer en auteur.
Albert Camus had nog demonen te bekampen die niet noodzakelijkerwijs de onze meer zijn.
In zijn geval speelde er nog het toen algemeen levende idee dat de geschiedenis een doel heeft en een richting — oftewel teleologisch is, in het dieventaaltje van de filosofen. Zo is predestinatie een fundamenteel element van het christelijke geloof; als daar zelfs al geen dubbele predestinatie speelt, omdat de God van de calvinisten al voor iemands geboorte bepaald heeft wat of het wordt met dat kind; tot en met de beslissing over hoe de ziel daarvan eeuwig voort leven zal na de dood.
Maar ook het historisch materialisme, gebaseerd op het werk van Marx, ging er vanuit dat de geschiedenis zich op éen manier ontwikkelt. Al leverde de precieze uitleg van hoe dan, nog weer stammenstrijden op onder de gelovigen; zoals tussen de Bolsjewieken en de Mensjewieken.
In het lange hoofdstuk ‘De historische opstand’ begint Camus bij de Franse Revolutie, en het gegeven dat koningen altijd zo zeker wisten dat ze koning waren bij de gratie Gods. Een idee dat hun onderdanen lang kritiekloos aanvaard zullen hebben. Tot dat dus niet meer ging, en deze ordening doorbroken werd.
Hegel’s dialectiek, als inspiratiebron voor Marx, komt ook uitgebreid langs. Net als de ideeën van Marx zelf, en de verschillen in uitleg daarvan later. Alleen las ik toch nog nauwelijks iets dat door Camus’ tijdgenoten als heel iconoclastisch zou kunnen worden ervaren. Dat zal volgende week dus nog langs moeten komen.
Of zij moeten al aanstoot hebben genomen aan Camus’ nu nog wat impliciet geuite idee dat de geschiedenis toch echt geen doel heeft, laat staan een richting.
[ ziet al mijn gedachten bij De mens in opstand van Camus hier ]
