Iovrnael ofte gedenckwaerdige beschrijvinghe ~ Willem Ysbrantsz Bontekoe
Wat was die ‘VOC-mentaliteit’ ook alweer, die onze minister-president zo zeer wenste? Die ‘dynamiek’, dat ‘over de grenzen kijken’?
Het beste is het vaak om bij zulke vragen terug te gaan naar de bron, en een betere bron dan deze is er bijna niet. Nog leven de daden van schipper Bontekoe in het collectieve geheugen van de Nederlanders, een kleine vier eeuwen later. Er zijn zelfs plannen voor een speelfilm, zij het dat die over een afgeleid verhaal gaat.
In 1924 zou Johan Fabricius nog De scheepsjongens van Bontekoe schrijven; een nieuwe bewerking van het eerste deel van het boek dat ik hier las.
Al bleek me uit de wetenschappelijke bezorging van V.D. Roeper dat dit niet het echte journaal van schipper Bontekoe kan zijn. Zijn heldendaden zijn op een aantal wat plaatsen wat mooier gekleurd door de eerste uitgever, ene Jan Jansz Deutel uit Hoorn. Die maakte van het laatste deel van Bontekoe’s zware reis naar de Oost een verhaal als was hij Mozes die zijn volk door de woestijn leidde. Met wonderen als uit de lucht vallend voedsel en al.
Bontekoe verloor zijn schip, de Nieuw Hoorn, namelijk doordat het kruit ontplofte. Hij vloog zelfs mee de lucht in, maar zou het overleven. Al liep hij ter genezing wel een tijd rond met een kussen op zijn hoofd.
Met de resterende bemanning zou de schipper per sloep uiteindelijk Batavia bereiken, alwaar hij het commando over andere schepen kreeg. De VOC was toen nog aan een grote expansie bezig. Zo wilde gouverneur-generaal Jan Pietersz Coen het eiland Macao veroveren op de Portugezen, om zo exclusief de handel met de Chinezen te kunnen krijgen.
Het is door die bedrijfsovername dat de Nederlandsers ter plaatse de bijnaam verwierven roodharige barbaren te zijn. En Bontekoe verhaalt zonder enige schroom uitgebreid over het moorden, plunderen en brandschatten van die vergeefse strijd.
Net zo wordt onbekommerd beschreven hoe op sommige eilanden onderweg de kindertjes zo blank zijn, omdat die rare blote vrouwen daar zich almaar aanboden.
Ik zie daardoor ook ineens het Zeeuwse knaapje Balkenende voor me, die van z’n geloof niet naar de bioscoop mocht, en via de zeventiende-eeuwse teksten van Bontekoe toch z’n spektakel binnenkreeg.
Voor het leven beïnvloed.
En ach, ik houd ook van boeken als deze, waarin populaire boeken van ooit her, deskundig in hun tijd worden geplaatst. De brontekst werd tot in de negentiende eeuw herdrukt.
RSS feeds