Road to Serfdom ~ Friedrich von Hayek
Vreemd aan klassieke teksten is dat ze altijd iets anders uitpakken dan verwacht. Ergens tussen de latere interpretaties en het origineel blijkt er toch vaak wat verschoven te zijn. En wie vervolgens alleen de interpretaties kent, krijgt daardoor vrij duidelijke ideeën over de bron, die vervolgens niet kloppen.
Eerder deze week zag dit al bij Havel’s essay Poging om in de waarheid te leven. Dit was korter dan ik dacht, en heel opvallend juist geen strijdschrift. Hayek’s The Road to Serfdom was dan weer een veel langer traktaat dan verwacht; maar ook weer een boek dat heel anders in elkaar zat dan de reputatie deed vermoeden.
De weg naar slavernij, zoals het boek al in 1946 naar het Nederlands vertaald werd, is een klassieker van het liberalisme en libertarisme. Friedrich von Hayek [1899 – 1992] probeerde daarmee om negentiende-eeuwse liberale ideeën nieuw leven in te blazen; met hun zo grote nadruk op persoonlijke vrijheid; en daarmee de eigen verantwoordelijkheid. In de twintigste eeuw waren deze inzichten namelijk nogal ruw opzij gezet. De denkstromingen die populair werden, en ook de meeste invloed kregen op anderen dan de directe volgers, waren telkens massabewegingen. Of die nu socialisme, communisme, fascisme, of Nazisme heten.
En met die massaliteit kwam er centrale sturing, plus beheersmechanismen om elk in deze massa op zijn plaats te houden. En, om niet te vergeten: dogmatiek.
Dit boek bestaat voor een heel groot deel uit een verkenning van hoe die beheersmechanismen werkten, in genoemde doctrines, wat hierbij de dogma’s waren, en hoe deze in de praktijk uitpakten. Waarbij Hayek de sterkste voorbeelden ontleende aan de economie. Want, al te centrale planning levert tirannie op, waarin de macht bovendien toevalt aan de meest gewetenloze lieden.
En zo’n boekopzet is ook logisch. Altijd, als iemand nieuwe ideeën introduceert, rust op hem de zware plicht om te bewijzen wat er aan de oude niet deugde.
Alleen blijft het boek vervolgens meer diagnose dan geneesmiddel. Hayek heeft geen praktisch politiek programma opgesteld over hoe het dan allemaal wel zou moeten. Hij hint meer dan wijst. Zelfs al schiet ook de democratie voor hem tekort als bestuursvorm, omdat die bijvoorbeeld niet snel genoeg kan inspelen op veranderingen in de markt.
Programma’s opstellen deden anderen vervolgens wel, in zijn naam. En mijn afschuw van sommige types die Hayek’s naam ijdel gebruikten, was weer zo groot, dat die me te lang bij dit boek hebben weggehouden.
Wanneer leer ik toch eens dat het alleen aan de bron zuiver drinken is?
RSS feeds