Manuscripten verbranden niet ~ Julie Curtis
De boeken die ik vorig jaar las van Paustovski voelden aan als onecht, en lieten naar mijn idee zo veel weg, dat daar iets tegenover moest worden gesteld. Een boek liefst dat wel zou gaan over de positie van een schrijver in Sovjet-Rusland, en wat deze indertijd schrijven kon.
Dus las ik deze dit boek, dat voor een groot deel gevuld is met brieven en dagboekfragmenten van Michail Boelgakov [1891 – 1940] en zijn derde vrouw. Deze egodocumenten zijn dan weer in verschillende perioden verdeeld. En elk daarvan werd met een levensschets ingeleid door de samenstelster Julie Christie; zodat het boek ook als een korte biografie kan dienen.
Boelgakov is nu nog vooral bekend om de roman De Meester en Margarita. Maar dat boek werd pas postuum uitgegeven. In 1966 verscheen een zwaar gecensureerde versie in de Sovjet-Unie, in 1968 in het Westen de volledige uitgave.
Dus gaat Manuscripten verbranden niet nauwelijks over die roman. Behalve dat er verwijzingen in staan dat Boelgakov met het werk bezig was.
Meer aandacht gaat uit naar het werk dat Boelgakov wel gepubliceerd kreeg, zoals nogal wat toneelstukken, en -bewerkingen.
Maar bovenal is dit een boek over de leefomstandigheden van een schrijver, die door het regime doorgaans met meewaren bekeken werd. Over een man die een hele tijd uit de gratie kon zijn — in dit boek zijn dagboekfragmenten opgenomen die alleen nog bestonden, omdat de geheime dienst dat dagboek in beslag had genomen — en die daarna toch ook weer schijnbaar in genade werd aangenomen.
Boelgakov stierf, toen hij net, met frisse tegenzin, een toneelstuk had geschreven over de jonge jaren van Stalin. Opdracht daartoe kwam van het Kunsttheater, waarmee de schrijver daarvoor telkens zo veel problemen had gehad.
Bovendien kwam de opdracht na alle marionettenprocessen in 1938.
Tegelijk had Stalin in 1930 dan ook weer de schrijverscarrière van Boelgakov min of meer gered. Deze had zich, ten einde raad, in een brief aan de Sovjetregering gevraagd om toch tenminste verbannen te worden, als hij dan geen schrijver mocht zijn. Al zijn boeken waren op dat moment verboden.
Deze brief is een nogal dramatisch hoogtepunt in dit boek.
Stalin vroeg toen persoonlijk, in een telefoongesprek, of hij werkelijk het land wilde verlaten. Boelgakov antwoordde dat geen schrijver buiten de taal kan van het land waarin hij woont. Daarop kreeg hij dat baantje bij het Kunsttheater.
En slechts wat later bezat Boelgakov dan weer de reputatie goede brieven te kunnen schrijven, aan Stalin en andere hooggeplaatsten, omdat hij andere auteurs zo wist te helpen.
Vervolgens werd vroeg in 1940 zijn toneelstuk over Stalin weer verboden.
Ofwel, willekeur maakt geen verhaal. Omdat verhalen om logica vragen, en daarmee enige lijn. Ik denk niet dat een gewone biografie, of desnoods een vie romancée, had kunnen overbrengen wat het betekende om onder een regime te leven dat het ene moment zonder reden anders deed dan op het andere, en wat dit dan voor iemand betekende. Alleen daarom al was dit een indrukwekkend boek.
RSS feeds