Thomas Paine’s “Rights of Man” ~ Christopher Hitchens
Wat een klassieke tekst klassiek maakt, is lang altijd niet meer goed in te schatten. Vreemd genoeg. Nu ja, dat er nog weleens aan gerefereerd wordt. Of dat de tekst in druk is zelfs; ook al stierf de auteur al eeuwen terug. Zulke verschijnselen wijzen ergens op.
Alleen. Wat dan precies?
Mij lukte het bijvoorbeeld nooit om pamfletten als Common Sense en The Rights of Man van de Amerikaanse vrijdenker Thomas Paine [1737 — 1809] tot het einde uit te lezen. De afstand in tijd was simpelweg te groot om zijn betogen nu nog onbevangen te lezen. De demonen die Paine bevocht indertijd, zijn de mijne niet. Waardoor het alleen al onmogelijk is om echt aan te voelen hoe schokkend het was, wat hij schreef.
In hun tijd waren deze pamfletten bestsellers. Honderdduizenden exemplaren moeten er van verspreid zijn. Mede omdat van beide ook nogal wat roofdrukken en piratenedities werden uitgebracht.
Dus rees in de loop van de tijd een vraag. In de VS is het onder juristen, en ook onder politici, de gewoonte om in betogen met regelmaat terug te wijzen naar de tekst van de Constitutie — en daarmee naar de ideeën daarachter. Voor een Nederlander is dat wat merkwaardig. Wij hebben nu eenmaal een politiek die vrij stelselmatig negeert dat de bevolking überhaupt grondrechten heeft; en dat politici nu juist zijn aangesteld om deze te bewaken; in plaats van ze telkens terloops te verkrachten.
Maar in hoeverre is dat Amerikaanse terugverwijzen telkens naar de basis van de Republiek daar dan oprecht, en hoezeer is dat niet meer dan een retorische truc? Waar staat de Grondwet daar eigenlijk voor? En welke ideeën werden er in opgenomen die nu nog onverkort geldig zijn?
Christopher Hitchens was in de verkenning naar antwoorden een onverwacht prettige gids. Wat komen kan omdat ik Hitchens had afgeschreven als auteur, nadat hij zo opzichtig met drogredenen het regime Bush ging steunen in hun illegale oorlogen en ongelimiteerde geweld voor alle eeuwigheid.
Paine krijgt in elk geval een prettige duiding in de tijd. En vanzelfsprekend gaan zijn pamfletten er dan vooral over dat een absoluut koningschap niet deugen kan — zo veel was ook mij al opgevallen. Nieuw was wel weer dat hij bijvoorbeeld ook een systeem van sociale zekerheid voorstond; iets waar veel Amerikanen nu nog moeite mee zouden hebben.
Prettig is dan dat Hitchens niet enkel de meest pregnante passages citeert; hij duidde ze ook.
Zit er ook nog net genoeg biografie in het boek om mij tevreden te stellen. Want Paine is op zichzelf al een interessante figuur. Zo werd hij al vrij snel na de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten gemarginaliseerd. Vrijdenker als hij was, had Paine het ook gewaagd om zich tegen de knechtende dwang van religie uit te spreken. En de VS was zo vrij niet, of meteen ontstonden ook daar al maatschappelijke taboes.
RSS feeds