Ingenieur van de menselijke ziel ~ Josef Škvorecký
Het was onterecht om het werk van Frank Westerman geheel te negeren, om die ene titel. Toch vind ik het nog altijd vreemd dat hij een boek Ingenieurs van de ziel noemde. Terwijl deze roman van Škvorecký internationaal toch al vijfentwintig jaar bekend was. Kan me niet schelen dat beide auteurs een uitspraak van Stalin parafraseerden, over wat schrijvers zouden moeten zijn.
In 1999, toen ik een overzicht opstelde welke romans voor mij nu de twintigste eeuw het best samenvatten, was deze daar al bij.
Wat een boek. Werkelijk alles zit er in.
Hoofdpersoon Danny Smirický is schrijver, en een docent literatuur aan een universiteit in Canada. Verbannen uit het communistische Tsjecho-Slowakije wordt hij ineens dagelijks geconfronteerd met verwende studenten, die minieme probleempjes luidkeels als crisis beleven. Beelden van dat gezapige leven op de universiteit worden telkens doorsneden met flashbacks en brieven. Over zijn dwangarbeid in een vliegtuigfabriek van Messerschmitt gaat het dan. Over het leven onder de Duitsers, terwijl de Russische troepen naderen. Over het literaire leven na de oorlog, en de censuur. Over ballingschap, en wie er dan nog te vertrouwen is.
Alle ingrediënten voor loodzware dramatiek zijn aanwezig. En toch is dit boek vaak bijna luchtig te noemen. Wat het zo goed maakt voor mij is dat Škvorecký zo goed een menselijke maat weet te houden bij alles. Natuurlijk gaat het leven door, al is er repressie. Mensen worden ook dan verliefd, mannen denken ook dan alleen maar aan sex.
Misschien werd er wel nooit harder gelachen dan als de omstandigheden er niet naar waren.
Goed, na mijn herlezing nu ben ik niet helemaal blind kritiekloos meer. Zo vind ik het boek te lang, en wordt me te veel in slechts éen tempo verteld, ondanks de talloze scènewisselingen.
Tegelijk, wat een meesterlijke vertaling van Edgar de Bruin en Katka Kolmaš biedt dit boek. Škvorecký wisselde zijn Tsjechische tekst af met Engels en semi-Engels, en oorlogs-Duits daarbij. En de Nederlandse lezer krijgt al dat gewoon mee. Als die maar wil.
RSS feeds