Everything and More ~ David Foster Wallace

Het enige wat mij interesseert aan oneindigheid is dat dit wiskundige begrip tegen de normale intuïtie ingaat; mede omdat er verschillende oneindigheden bestaan. Dit is misschien een lullige samenvatting van een plank vol kennis. Alleen staat die samenvatting me wel toe weinig van het onderwerp te begrijpen zonder me daar schuldig over te voelen — want zeldzaam de deskundigen met heel veel meer begrip.

Ja goed, het concept van het Hilbert’s Paradoxaal Grote Hotel is voor iedereen interessant om eens kennis van te nemen, met zijn oneindige aantal kamers.

Stopt er een bus met een oneindig aantal passagiers bij dit hotel, dan kunnen die allemaal een kamer krijgen voor de nacht.

En dit verandert vreemd genoeg niet als er even later opnieuw een toerbus stopt met een oneindig aantal passagiers. Ook die zijn nog te huisvesten. De eerdere gasten wordt eenvoudig verzocht naar de kamer daarnaast te verhuizen, om de eerste passagier van de nieuwe bus een kamer te geven. En dit gaat zo een oneindig tal keren door, tot iedereen een plek heeft gevonden.

Net zo is aan een oneindig aantal bussen met een oneindig aantal gasten plek te bieden in Hilbert’s oneindige hotel; er zijn altijd manieren te vinden om de kamers opnieuw te verdelen.

Dat klinkt allemaal logischer dan het is. Maar ook dit elegante voorbeeld geeft niets anders aan dan ik in de eerste regel schrijf. Er bestaan verschillende oneindigheden. Wat hun onderlinge verhouding precies is, en of we alle oneindigheden al eens beschreven hebben, blijft een vraag.

De Amerikaanse auteur David Foster Wallace [1962 — 2008] vond het onderwerp oneindigheid interessant genoeg om er een hele monografie aan te wijden. Dat werd Everything and More.

Bovendien komt het begrip niet toevallig terug in de titel van zijn meest ambitieuze roman Infinite Jest.

Everything and More is een geschiedenisboek, bedoeld voor een publiek dat even veel enthousiasme voor het onderwerp heeft als Wallace. Vanaf de allereerste pagina’s krijgt het wiskundige formules voorgezet — waarmee de auteur tegen een basale wet ingaat die geldt voor populair wetenschappelijk werk. Want zet je zulke lezers formules voor dan haakt een groot deel af.

Wat David Foster Wallace in zijn boek nooit echt probeerde, is wat ik hierboven trachtte. Om middels een korte samenvatting van een serieus idee uit te leggen hoe tegenintuïtief het hele begrip oneindigheid is — zonder daarbij met termen te smijten die de boel meteen al verwarrend maken.

Ofwel, de auteur maakte met Everything and More een boek dat vooral voor hem geweldig moet zijn geweest om te maken. Wallace geeft in de eerste pagina’s ruimhartig toe op school slecht te zijn geweest in wiskunde. En dus is wat volgt een topprestatie voor hem. Plus voor de lezer die hem volgen wil in zijn enthousiasme.

Mij viel vooral op dat hij zelfs in een boek als dit, met een zakelijke tekst, nog niet in staat was om bijzaken van hoofdzaken te onderscheiden. Of dat hij het te vaak naliet om nuttige geschiedkundige kennis toe te voegen.

Everything and More is het boek van een autodidact — en autodidacten zijn alleen aardig om te lezen als ze zich verdiept hebben in iets waar verder niemand enig verstand van heeft. Bij dit onderwerp is dat niet zo.

Het meest uitputtend is deze monografie bijvoorbeeld als Wallace de ideeën van Georg Cantor [1845 — 1918] behandelt — en dan zijn grote bewondering voor diens werk met verzamelingen niet onderdrukken kan. Maar zelfs dat gedeelte had sterker kunnen zijn. Bijvoorbeeld als de auteur verduidelijkt had waarom Cantor’s idee van de transfinitieve getallen door tijdgenoten kon worden gezien als een rechtstreekse aanval op al wat God omvat.

David Foster Wallace, Everything and More
A Compact History of ∞
344 pagina’s
W. W. Norton & Company, 2003

Infinite Jest ~ David Foster Wallace

De zomer van 2009 was voor mij onder meer de zomer van het cultboek Infinite Jest. Dit kwam door een Amerikaans initiatief, met de naam Infinite Summer, dat eruit bestond om met zo veel mogelijk mensen tegelijk deze roman te lezen. En om daar dan over te discussiëren, online.

Lezen is doorgaans een eenzaam avontuur. Dus leek het me alleen al aardig om aan de Infinite Summer mee te doen, om eens iets gezamenlijk te beleven. Zelfs al zou meedoen betekenen dat ik me aan een heel traag leesschema moest houden, van rond de 75 pagina’s per week.

Maar toen bleek al snel dat ik Infinite Jest in mijn eentje nooit uitgelezen had. David Foster Wallace had nogal veel woorden nodig om iets te zeggen, als hij er al toe kwam om iets te zeggen. Dit gaf mij zo veel problemen, dat ik zelfs vermoed dat de schaarse wel geslaagde stukken uit dit boek niet eens van hem zijn. Infinite Jest is een postmodern werk, waarin tal van readymades werden opgenomen; die ik soms ook al kende.

Alleen door de Infinite Summer heb ik het volgehouden de 981 pagina’s te lezen, en de kleine honderd bladzijden met noten achterin daar nog bij. En door dit spontane verbond heb ik nog aanzienlijk meer gelezen ook. Zoals veel van wat de fans online schreven over wat zij zo geweldig vonden aan deze roman, en waarom ze van sommige personages waren gaan houden, tijdens het lezen.

Die liefdesverklaringen waren zo opmerkelijk voor mij, omdat ik die werkelijk totaal niet meevoelen kon. Infinite Jest is een roman over tamelijk trieste, ontstellend egoïstische Amerikanen, in een ietwat dystopische toekomst. Het boek biedt een verwarrend grote reeks verhalen. En alles wat iemand er in samenvatting over zegt, is waarschijnlijk meteen al een overdrijving.

Wallace meldde nogal wat zaken terloops, die in een uitleg meer nadruk krijgen dan hij misschien bedoelde.

Ik had als plan om tijdens de Infinite Summer wekelijks mijn bevindingen publiek te maken. Maar het reeksje dat dit plan opleverde, blonk helaas uit in nietszeggendheid; juist om Wallace’s zo doelbewuste vaagheid.

Een goede tekenaar zet éen lijn, en daarin is dan alles te lezen. Mensen die niet kunnen tekenen proberen zo’n lijn te benaderen, door tientallen kleine lijntjes neer te zetten, en de vorm die daaruit tevoorschijn komt dan nog eens te benadrukken.

Deze metafoor is niet van mij, maar van B.R. Myers, uit diens Reader’s Manifesto, tegen de groeiende pretenties van proza. Maar ik vind hem wonderbaarlijk van toepassing op de roman Infinite Jest. Waarbij David Foster Wallace dus die niet zo heel goede tekenaar is, en de lezer maar zelf die dikke lijn moet ontwaren in alle gekrabbel.

Het zo fragmentarische karakter van dit boek nodigt bovendien uit om er meer in te willen zien dan de schrijver erin gelegd heeft. Zelfs al heeft hij er veel in gestopt. Aan taal tenminste, of aan mogelijke verwijzingen naar Hamlet. En dit verklaart daarmee dus ook meteen de cultstatus van Infinite Jest. Als iedereen meteen kan zien wat de kunstenaar bedoeld heeft, roept dat geen enkele drang tot interpretatie op. Bij deze roman is er tenminste veel te speculeren.

Het boek lijkt ook onmetelijk veel te bieden, doordat Wallace zo veel verschillende registers gebruikte; van hoog naar laag, van vakjargon tot gemaakt dialect en sociolect. Het is of hij wilde bewijzen dat het Engels de taal is die de meeste woorden bevat, door ze allemaal minstens éen keer te gebruiken. Nu horen nogal wat merknamen tot die woordenschat — zo zijn op het laatst tientallen noten telkens gewijd aan medicijnen tegen geestelijke stoornissen. Vandaar dat een commentator op de Infinite Summer-site zich, wat mij betreft geheel terecht, afvroeg of dit boek door al die productnamen niet razendsnel veroudert.

In elk geval droegen die genoemde producten er ook nogal aan bij om dit boek ontstellend Amerikaans te maken. Nu is de roman zeker te zien als een kritiek op de manier van leven in de VS, en worden daar karakteristieken van overdreven. Maar ik ben geen Amerikaan, dus zullen mij waarschijnlijk alleen de grofste toespelingen en parodieën opgevallen zijn.

Zo was mij het gehele boek lang ook onduidelijk waarom zo veel lezers online melden zo te genieten van de humor. Omdat ik misschien alleen de zwarte grappen zag, plus de ergste overdrijvingen. En die waren telkens te flauw voor woorden. Zoals dat in de VS — dan samen met Canada en Mexico in het verbond O.N.A.N.; god wat leuk — de jaartallen voortaan de naam van een sponsor dragen. Het boek speelt zich grotendeels af in het jaar van de Depend volwassenenluier.

Enfin. Om toch nog iets over de inhoud te schrijven. Infinite Jest speelt zich grotendeels af binnen twee instellingen. De ene is een tennisacademie voor verder ook intellectueel begaafde studenten, de tweede is een project voor afkickende verslaafden. Niet toevallig vertonen de twee, en sommige van hun bewoners, nogal wat overeenkomsten in hun obsessies. En tuurlijk, afkicken is topsport. Tegelijk is er pas op het allerlaatst een ontmoeting tussen de belangrijkste personages uit beide instituten; en Wallace laat daar expres veel over weg. Naast al dit zijn er nog mensen actief die Quebec onafhankelijk willen hebben; of willen sommigen dat nu juist niet? En ook deze verhaallijn komt met complicaties, en grappen die maar niet leuk wilden worden.

Was er ergens ook nog een plot. Al moest ik daar door anderen op gewezen worden. Die tennisacademie werd opgericht door de inmiddels overleden James Orin Incandenza. Die was daarvoor filmmaker, en schepper van onder meer de Entertainment, ook bekend als Infinite Jest, of ‘the samizdat’; een film zo grappig dat elke kijker erin blijft. Die film is dan weer gewild door de Quebec-separisten, ongetwijfeld om als wapen in te zetten.

Het zal. En Monty Python had hetzelfde idee ook al eens.

Nu goed, als statement over de leegheid van de Amerikaanse cultuur, met zijn zo grote nadruk op instantbevrediging, en makkelijke oplossingen, had deze roman zo af en toe iets. Maar dat dit boek slechts te begrijpen zou zijn door het met de kennis van nu nogmaals te lezen, laat me vermoeden dat Wallace met Infinite Jest ook een grap met zijn publiek heeft willen uithalen. De roman zelf is de grap zonder clou. En wie daar toch eindeloos naar door wil blijven zoeken, gaat zijn gang maar. Ik geloof het verder wel.

* ziet ook: Zou een Nederlandse vertaling van Infinite Jest mogelijk zijn?

David Foster Wallace, Infinite Jest
A Novel
1079 pagina’s
Abacus 2009, oorspronkelijk 1996