it is dochs oars, sûnt 2001

De Troost die Literatuur heet

een allerminst volledige blik in mijn boekenkasten

Uiteindelijk helpt niets – Abrahams
Arbeid een eigenaardig medicijn – Achterhuis
De markt van welzijn en geluk – Achterhuis
De boze tijden waarin wij leven – Allen
De hand aan zichzelf slaan – Améry
Difficulties with Girls – Amis
The invention of Solitude – Auster
Dagboek van een vernederd man – de Azúa
Geschiedenis van een idioot door hemzelf verteld – de Azúa
Dagboek van een teleurgesteld man – Barbellion
kijk verder »»

Boek der rusteloosheid
Fernando Pessoa

[…] Het hoge woord moet er daarom nu maar uit, in de nieuwe bewerking is het boek totaal verneukt. Met de beste bedoelingen ongetwijfeld, en vast door iemand gedaan die er lang voor doorgeleerd heeft. Maar de keuze om alle fragmenten in volgorde van ontstaan te brengen, is fundamenteel fout. Zo wordt alleen de werkwijze van de schrijver zo goed mogelijk geïmiteerd. Maar het is nu net absoluut geen wet dat een auteur een boek begint op pagina éen, met de allereerste zin van het eerste hoofdstuk. […]

boeklog 422

Boek der rusteloosheid | 1990
Fernando Pessoa

[…] Er staat ook weer geen bladzijde te veel in deze versie uit 1990, die nu ten onrechte is vervangen door een andere. Alle pagina’s brengen wel iets dat het verdient om geciteerd te worden. Het boek der rusteloosheid is een melancholiek meesterwerkje. […]

 
 

boeklog 435

Interpretaties van de rusteloosheid
Fernando Pessoa

Klassieke muziek vond ik altijd de merkwaardigste onder de kunsten. Immers, het kunstwerk zelf leer ik nooit kennen. Ondanks al die CD’s, ondanks alle concerten. Wat ik te horen krijg, zijn interpretaties; de uitleg van vele anderen van wat toch maar éen iemand heeft bedacht.

Maar, ineens begrijp ik veel vaker met zo’n kunst te maken te hebben. Vertalingen van literatuur zijn altijd ook maar interpretaties van het origineel. Dat niet zelden ook alleen daardoor maar bereikbaar is.

Fernando Pessoa’s meesterwerk Livro dos Desassossego is in het Portugees geschreven, en dat zal altijd een vreemde taal voor mij blijven. Zelfs al zou ik de rest van mijn leven aan de studie besteden. Dus moet ik het met de interpretaties doen die vertalers mij kunnen bieden.

Over de verschillen tussen die interpretaties schreef ik vandaag enige woorden op mijn boeklog. Na al twee maal eerder deze zomer stil te hebben gestaan bij dit boek.

boeklog 459: The Book of Disquiet.
boeklog 435: Het boek der rusteloosheid | 1990
boeklog 422: Het boek der rusteloosheid | 2006

Ode van de zee
Fernando Pessoa

[…] Het enige dat ik er mee kan, is zo af en toe op gedragen toon een regel oplezen. Of een stuk galmende tekst pakken en mijn ’stem van God’ oefenen.
 
 
 
[…]

boeklog 462

Lijstjes van 2006 | 4: de mooiste boeken

Eén voordeel van mijn boeklog is dat ik in december heel makkelijk kan aangeven wat het beste was wat ik dit jaar las. Die boeken werden al geselecteerd tijdens de bespreking.

Alhoewel ik bij nader inzien toch The Book of General Ignorance heb toegevoegd, daarnet. Voor de samenstelling daarvan is toch wel een hoop moeite gedaan. Het boek blijft me nog wel even bij.

Punt is alleen dat het daardoor 28 boeken waren in 2006, die ik iedereen aan kan bevelen. In NRC-Handelsblad van vrijdag werd aan critici gevraagd hun 3 favoriete titels te geven.

3!

Dus, als ik gedwongen zou zijn me ook tot dat minieme aantal te beperken. Dan is een van de drie Ayaan Hirsi Ali’s autobiografie; een boek waar ik heel weinig van verwachtte, maar dat aanmerkelijk meer bracht dan de meeste memoires doen.

Bill Bryson’s Notes from a Big Country was het boek waar ik hardst om gelachen heb dit jaar. En dat is een zeldzame kwaliteit. Ik heb geen gevoel voor humor, afgezet tegen wat doorgaans voor humor doorgaat.

Mooiste fictie stond in The Book of Disquiet van Fernando Pessoa, omdat het meer indrukwekkende momenten bevat dan de andere genoemde boeken.

Dat wie it.

August Willemsen [1936 — 2007]

Het zegt altijd veel als de dood van een schrijver als reactie eerste oproept om zijn of haar boeken er weer eens bij te willen pakken. Om te koesteren wat er nog wel is. August [Guus] Willemsen was voor mij zo’n auteur waarvan ik vrijwel alles heb, en nog het gevoel houd dat dit te weinig is.

Uiteindelijk heeft hij het nog lang volgehouden, na zijn in De val beschreven drankzucht, en andere misère.

Ik dank hem om zijn vertalingen van Pessoa, of van een Trevisan. Maar het meest zullen me zijn Braziliaanse brieven bijblijven. Uit het pantheon van trieste dode witte mannen dat de reeks Privé-Domein is, klonk ineens wel een fris autobiografisch geluid op, en dat was nog van een Nederlander ook.

meer Willemsen op boeklog

Herostratus
Fernando Pessoa

[…] Succes had Pessoa nog niet gehad, toen hij zich toch eens de vraag stelde wat maakt dat literaire werken houdbaar blijven. Daarmee eigenlijk onderzoekend waarin hij misschien wel tekortschoot. […]
 

boeklog 1011

Overwegingen | 0129 John Updike v

Schrijvers gaan natuurlijk niet dood. Ze publiceren alleen zelf niets nieuws meer;
Want ja, nabestaanden genoeg die na iemands verscheiden nog van alles menen te vinden in de stapels onafgewerkt materiaal;

Enfin, Pessoa’s Boek der rusteloosheid is postuum samengesteld uit een grote hoeveelheid losse bladen in een enorme kist;
Heel soms doen de achterblijvers wel degelijk iets dat nut heeft;

Maar over het algemeen? Ik zal de rest van mijn leven Updike en Bellow blijven lezen; om maar twee inmiddels gestorven auteurs te noemen;
En dan komt er misschien niets meer bij mijn verzameling van hun werk…
Herlezen is het enig ware lezen, dus wat zeur ik;

Nu ja, er is een mens dood. Dus dat betreur ik;

En misschien komt er een moment dat ik alleen nog maar dode witte mannen lees;
Als ik me geheel heb afgewend van al dat, wat als de actualiteit wordt verkocht;
Dit proces is al in gang gezet;

15 in 15

Een nieuwe meme: noem binnen een kwartier 15 boeken die je gelezen hebt, en je voor altijd zullen bijblijven:

1. Saul Bellow, Herzog
2. Jeroen Brouwers, Kroniek van een karakter
3. Elias Canetti, Die Provinz des Menschen
4. Norbert Elias, Über den Prozeß der Zivilisation
5. Max Frisch, Montauk
6. Eduardo Galeano, Het boek der omhelzingen
7. Peter Handke, De last van de wereld
8. Esther Jansma, Picknick op de wenteltrap
9. Garrison Keillor, Lake Wobegon Days
10. Gerrit Komrij, Humeuren en temperamenten
11. Fernando Pessoa, Het boek der rusteloosheid | The Book of Disquiet
12. Karel van het Reve, Uren met Henk Broekhuis
13. Jean-Philippe Toussaint, De badkamer
14. John Updike, Pigeon Feathers and Other Stories
15. Rink van der Velde, Feroaring fan lucht

opmerkingen:

• aan het bijhouden van een boeklog is blijkbaar de eis gekoppeld je favorieten eens in de zoveel tijd te herbezoeken;
• te weinig vrouwen. Maar Alice Munro noch Renate Rubinstein bijvoorbeeld schreven boeken uit éen stuk; dat maakt het vrijwel onmogelijk een memorabele titel van hen te noemen;
• romans vind ik blijkbaar de moeite van het herinneren nauwelijks waard;
• een strikte keuze uit de wetenschappelijke boeken, of filosofie, had een andere lijst opgeleverd;

Aantekenen: volgend jaar opnieuw doen, en kijken of er dan iets is verschoven.

Quote of the Day | 1012

I like to think, because I know it won’t be long before I stop thinking. It’s as a point of departure that thinking delights me—a cold, metallic harbor station from which to set sail for the vast South. I sometimes try to focus my mind on a large metaphysical or even social problem, because I know that, ensconced in the hoarse voice of my reason, there are peacock tails ready to spread open for me as soon as I forget I’m thinking, and I know that humanity is a door in a wall that doesn’t exist, so I can open it onto whatever gardens I like.

Fernando Pessoa, ‘From a Notebook that Never Was’

Boeklog on Pessoa

Gerechtvaardigd gebruik | 6

Wie wil kan tegenwoordig online alle notitieboekjes doorbladeren die van Fernando Pessoa bewaard zijn gebleven. Niet dat dit veel nut heeft voor wie geen Portugees leest, en ook is Pessoa’s handschrift aan de onleesbare kant. Maar het kan. En dat alleen al is prachtig.

Net zo mooi is dat sinds vrijdag alle brieven online staan die er van Vincent van Gogh bewaard zijn gebleven. Met als extra attractie dat deze in facsimile zijn op te roepen, zodat ook de schetsen op de briefblaadjes zichtbaar worden.

Van Gogh en Pessoa zijn in hun geboorteland grootheden. Die mede daardoor toeristen aanlokken, en waarvan het werk alleen daarom al op alle mogelijke manieren gepresenteerd zal blijven worden. Voor het merendeel van de schrijvers en kunstenaars gaat dit niet op. Hun werk verdwijnt al gauw uit het collectieve bewustzijn, om daarna in bibliotheken en archieven te verstoffen.

Is er alleen tegenwoordig technologie waarmee zo iemand toch weer even in de belangstelling kan komen. Digitale zoekmechanismen leveren soms verwijzingen op naar vergeten boeken, of onbekende afbeeldingen. Alleen omdat een instituut, of een bedrijf, ooit de moeite heeft genomen zulk werk in te scannen.

Google was niet de eerste die met zo’n digitaliseringsproject begon, maar is wel de grootste die dit doet. Dus toen dit bedrijf een ruimhartige schikking trof met de Amerikaanse uitgevers- en schrijversbonden, waarmee in éen keer alle rechten op verweesde werken werden afgekocht, leek mij dat goed nieuws.

Alleen maakte dit nieuws alle kommaneukers en regelfetisjisten wakker. Mág niet, gillen die telkens weer; meestal omdat zij toevallig nog rechten hebben op een of andere eeuwige bestseller. Blijf áf van al die boeken waar niemand meer in geïnteresseerd is. Laat die rustig in de archieven verstoffen.

Mevrouw de bondskanselier Angela Merkel zei zulks vanmorgen nog, aan de vooravond van de Frankfurter Buchmesse. Het recht moet geëerbiedigd blijven. Scannen is báh.

Ondertussen gebeurt er van haar kant niets om het auteursrecht van de negentiende eeuw nu eindelijk eens de eenentwintigste eeuw in te geleiden. En een redelijke oplossing te vinden voor verweesde boeken. Om wel al die kennis en schoonheid te helpen ontsluiten die er al is, maar waar niemand nu bij kan.

Ook kan ik bijvoorbeeld thans wel een elektronische boekenlezer kopen bij Amazon.com; maar is de kans groot dat ik daar Amerikaanse noch Britse boeken op lezen mag. Omdat de licenties daarvan dan niet vrijgegeven zijn voor de Nederlandse markt. En ja, op de muziekmarkt bestaat die ellende al vele jaren langer, mede omdat licenties per land verdeeld worden door schimmige monopolisten — zoals Buma/Stemra — die niets of niemand ten dienste zijn, behalve zichzelf.

Bertrand Russell schreef ooit dat een groot nadeel van technologische vooruitgang is dat de moraal daar altijd zo ver op achterblijft in ontwikkeling. Bij elke auteursrechtenkwestie is dat tegenwoordig het eerste waar ik aan denk.

Boeken die wat deden [4/4]

De afgelopen tijd op eamelje.net: een dozijn dat wat deed. [ziet ook deel 1, deel 2, deel 3]
 

10] Trinus Riemersma, De reade bwarre [1992]

Veel lezen brengt grote rijkdommen binnen bereik, maar heeft ook een nadeel. Er groeit daardoor een besef over wat een goed boek hoort te doen, zelfs zonder daarover na te denken. Boeken zijn dan ineens tegen elkaar af te wegen. Die titel bracht me wel wat, die is niets. En vrijwel altijd vielen Friese boeken tegen, omdat ik weiger ze als aparte categorie te beoordelen, maar gewoon afzet tegen wat er in de rest van de wereld geschreven wordt.

Tot ik De reade bwarre [De rode kater] las, van Trinus Riemersma. Een geweldig speels boek is dit: fictie, geschiedenis, levensverhaal, parodie, en cultuurkritiek ineen, geschreven in een eigen fonetisch Fries — wat op zich alweer een commentaar was. Als ik nog iets met die taal doe, is het door dit boek. Ik durf het dan ook niet te herlezen.1
 

11] Fernando Pessoa, Het boek der rusteloosheid [1990]

Ik leende dit boek uit de bibliotheek, zonder ooit van de schrijver Pessoa gehoord te hebben. Maar die vertaling was net in de reeks privé-Domein verschenen, en op dat autobiografische lezen was ik toen nogal verzot. Vijf minuten nadat ik erin begonnen was, ging ik het huis weer uit om het boek in de boekhandel te kopen. Ik moest het per se hebben. Maakte niet uit hoeveel het zou kosten.

Deze versie van Het boek der rusteloosheid bracht me éen van de meest intense leeservaringen die ik ooit heb gehad. Het is een melancholiek meesterwerkje. Op bijna elke pagina stond wel iets dat me raakte. Geheel tegen mijn natuur in moest ik dat boek constant wegleggen bij het lezen, om niet overvoerd te worden. Wat trouwens goed kon ook, omdat het uit tientallen losse fragmenten is opgebouwd.2
 

12] Norbert Elias, Über den Prozeß der Zivilisation [1939]

Toen ik uiteindelijk geschiedenis ging studeren, was dit niet omdat de geschiedenisles op school zo leuk was geweest. Niet dat mijn herinneringen slecht waren daaraan, voor zo ver er nog herinneringen waren tien jaar later. Maar de geschiedenisles vroeg niet zo veel. Ik heb een goed geheugen voor nutteloze informatie, en kan een zin formuleren; en veel meer werd er ook niet geëist op de middelbare school.

Dat ik die studie koos, kwam mede door dit boek. Omdat het me leerde dat er ook op een andere manier naar het verleden te kijken was, dan door jaartallen te memoreren, of grote mannen te herdenken. Bovendien vertelde Elias in zijn beschouwingen over het verleden ook heel wat over het nu.

Daarbij kwam dat ik dit in sommige opzichten een heel geestig boek vond. Gek dat er nu zo zelden op dat aspect gewezen wordt. Nu ja, de geestigheid staat ook soms wel erg verborgen tussen alle academische tekst.3
 

[volgt nog: een epiloog]

1. De reade bwarre staat overigens geheel online [↩]
2. deels gerecycled uit een zomerserietje over het boek op boeklog [↩]
3. gerecycled uit het boeklogje over Über den Prozeß der Zivilisation [↩]

De bedelaar en andere verhalen
Fernando Pessoa

[…] Ik moet ook toegeven, heel soms, een regel of wat, brachten de formuleringen even een vage echo naar hoe Soares zijn redeneringen heeft opgezet in Het boek der rusteloosheid.

De meeste van de opgenomen verhalen zijn namelijk ook betogen, […]

boeklog 12 ii 2019