Verlorene Ehre der Katharina Blum ~ Heinrich Böll
Is een roman die een actueel gegeven becommentarieert veertig jaar later nog onbevangen te lezen? Kan een uitgesproken partijdigheid de schrijver tot grootse daden leiden, of wordt die uiteindelijk eerder een handicap?
Ik kende deze klassieker niet, van Heinrich Böll [1917 – 1985]. Had wel andere boeken gelezen van de auteur, maar dat was een hele tijd geleden. Toen ik nog Duits had, op school, en daar een verplichte leeslijst bij hoorde.
Maar vorig jaar las ik twee non-fictieboeken over de Duitse boulevardkrant Bild-Zeitung. En die zouden volgens een lezer van boeklog een goede opmaat zijn naar deze roman.
Die verlorene Ehre der Katharina Blum is namelijk ook een pamflet tegen deze krant. Böll meldt vooraf dat de in het boek vermelde praktijken van een journalist niet helemaal toevallig overeenkomen met de handelswijze waarmee Bild-Zeitung groot werd.
Het begin van de jaren zeventig was alleen een andere tijd dan nu, en tegelijk ook helemaal niet. Indertijd heerste in Duitland grote angst voor terreur door de Rote Armee Fraktion. Door deze angst te voeden, en de maatschappij te polariseren, verkocht Bild meer kranten.
Voor vijanden wordt nu naar anderen gewezen.
In dat zo snel hysterische klimaat van toen bood de 27-jarige Katharina Blum op goede avond, na een dansfeestje, onderdak aan een man die een voortvluchtig misdadiger blijkt te zijn. De volgende ochtend valt de politie binnen. En daarop maakt een krant, die in het boek heel subtiel die ZEITUNG heet, haar in een stuk tot collaborateur van het ergste; helpster van het kwaad. Dit heeft zo’n groot effect dat zelfs de reputatie van haar vrienden zwaar wordt aangetast in de ogen van het domme grote publiek.
Katharina nodigt dan, een paar dagen later, de journalist uit die karaktermoord op haar heeft gepleegd voor een interview. En deze wil best iets voor haar betekenen, als er eerst even geneukt wordt, maar daarop reageert de vrouw anders dan hij verwachtte.
Al dit wordt door Böll in een cirkelbeweging verteld. De lezer krijgt vrijwel meteen de kille feiten gepresenteerd, en die krijgen in de loop van het boek steeds meer details. Zo blijkt pas heel laat dat die voortvluchtige misdadiger weinig meer voorstelde dan een jongen die gedeserteerd was uit de dienstplicht; waarbij hij wat geld had meegenomen.
En goed, dan is vooraf duidelijk dat dit geen subtiel boek zal zijn. Maar dat Die verlorene Ehre der Katharina Blum zo primitief was, verraste me toch. Ik vond de toon alleen al naar, van de alwetende verteller, en dat deze als een schijnbaar objectieve maar wat stijve verslaggever zijn verhaal doet.
Schrijvers overtuigen me ook zelden, als ze de dood nodig hebben om een statement te maken. Dat is een vooroordeel waarvan ik moeilijk afstand kan nemen. En Böll gebruikte de dood wel heel makkelijk, met een wel heel ongeloofwaardige moord, in een boek dat toch al leed aan een wat al te simpel zwart-wit schema — daarmee eigenlijk precies hetzelfde doend wat hij Bild-Zeitung verweet.
RSS feeds