Aufmacher ~ Günter Wallraff

► door: A.IJ. van den Berg

Drie maanden werkte Günter Wallraff onder de schuilnaam Hans Esser voor Bild-Zeitung. Het jaar was 1977. De dagelijkse oplage van dit boulevardblad lag toen op 4,5 miljoen — waarmee het de grootste krant in Europa was. Door dit bereik alleen al was, en is, de invloed van het dagblad immens.

Wallraff moest plotseling met zijn werkzaamheden ophouden, nadat hij de waarschuwing kreeg dat zijn dekmantel was doorzien. De uitgever van Bild, Axel Springer AG, begon vervolgens meteen een intimidatiecampagne tegen Wallraff. Zijn verleden werd geheel omgewoeld, op zoek naar vuil. Buurtgenoten van vroeger en later werden op zo’n manier bevraagd dat die begonnen te denken dat Wallraff een communistische spion was. En tegen dit boek is voor kapitalen aan rechtszaken gevoerd. Met als enige gevolg dat Duitstalige exemplaren vanaf de tweede druk een reeks zwartgemaakte regels bevatten. Daarin deden toenmalige mederedacteuren uitspraken. En toestemming om hen te citeren had Wallraff niet.

Overigens staan in de Nederlandse uitgave van dit boek die verboden uitspraken achterin, en zijn die tegenwoordig ook online te vinden.

Is dit boek inhoudelijk dan nog opmerkelijk?

Nou, nee. Zelfs al is het moedig wat de auteur gedaan heeft.

Wallraff bewees alleen vooral wat ieder zelfstandig nadenkend mens zo al ziet. Bild verkoopt nogal wat non-nieuws, en het echte nieuws dat de krant brengt, is doorgaans sterk gekleurd. Tijdens de campagnes voor de verkiezingen steunt het zijn favorieten; die doorgaans in de populistische hoek te vinden zijn.

Schrijnend waren wel de arbeidsomstandigheden die hij beschreef. Op de redactie in Hannover waar hij tijdelijk werkte, was naast de vaste krachten ook een heel leger aan freelancers actief, die op stukloon werkten — net als hijzelf. Deze dagloners werden honds behandeld. Vooral door de redactiechef, die nogal gecorrumpeerd was in zijn almacht.

En tegelijk denk ik: misschien dat Wallraff de redactie naar waarheid tekende. Helemaal onpartijdig was hij in deze ook weer niet.

De meest illustratieve passages voor mij waren die waarin Wallraff bewijst welke gevolgen een medium als Bild kan hebben, door zijn macht. Zo redt hij terloops een lokale bakker van het nakende faillissement, enkel door een stukje te wijden aan zijn zo gezonde brood dat zonder toevoegingen werd gebakken.

Enfin, in Nederland besloot dagblad De Telegraaf recent nog om een hype te creëren rond het boek Gezond slank met dokter Frank. Zulke dingen gebeuren altijd, en overal — en dat hoort de mediaconsument zo langzamerhand toch ook te weten.

En vanzelfsprekend kan diezelfde macht mensen kapot maken — door hen woorden in de mond te leggen zie ze nooit hebben gezegd. Günther Wallraff heeft na publicatie van dit boek een steunfonds opgezet voor slachtoffers van Bild.

Leuk werd dit boek pas toen Wallraff uitvond dat Bild alles zo verdraait en opblaast dat hij straffeloos satire kon bedrijven. Waarbij z’n slachtoffers na afloop dan ook nog zeer tevreden waren met het gepubliceerde resultaat.

Hoogtepunt is zonder meer het verhaal dat hij wijdde aan een gepensioneerde brigadegeneraal, die nu enkel nog drie hondjes onder zijn commando had staan. De man was zeer geroerd door het verhaal.

Ook liet hij zichzelf als een Bild-lezende tuinkabouter fotograferen, zoals op het kaft te zien is, toen hij over deze tuinversiering schrijven moest.

Punt is alleen, dat de gebreken van de massamedia voor mij structureler zijn dan alleen in zo’n uitwas als een boulevardkrant zichtbaar wordt.

Interessantst vond ik ook niet eens zo zeer Wallraff’s beschrijvingen, maar de citaten uit interne Springer-stukken die hij over de pagina’s sprenkelde. Omdat de aanpak van Bild of van populistische media, en zelfs van populisten in het algemeen, daarin zo duidelijk naar voren komt. Bij die strategie hoort een houding, en een uitstraling. Daarbij helpt het om anderen al bij voorbaat te intimideren — helemaal als die zich niet verdedigen kunnen, of niet over vergelijkbare middelen beschikken hun positie te verduidelijken.

Mensen identificeren zich graag met de superieure agressor. Blijkbaar. Omdat die het zo goed met hen voor lijkt te hebben, anders dan ieder ander.

Nu goed, zoals ik aan het begin had moeten opmerken, zelfs de reactie van Axel Springer AG op dit boek illustreert wat dit betreft al veel.