Man dy’t himsels tekoart die ~ Nikolai Erdman

Erdman maakte de opvoering niet meer mee van zijn toneelstuk over de man die zelfmoord zou plegen. Hij was éen van de vele Russen die na de Revolutie van 1917 een tijd kon profiteren van de artistieke ruimte die er kwam. Om vervolgens, onder Stalin, toch weer te stuiten op nieuwe censuur, en oude verboden.

Punt wordt dan, heeft zo’n stuk uit het einde van de jaren twintig mij nu nog iets te vertellen? Is wat Nikolai Erdman [1900 – 1970] had op te merken universeel genoeg om de culturele kloof en de afstand in tijd te overbruggen?

Zijn stuk blijkt ondertussen in de toneelwereld een klassieker te zijn geworden — het wordt gerekend tot het beste dat uit de Sovjet-Russische tijd is overgeleverd. Een brug heet het zelfs te bieden tussen de humor van Gogol en de Absurdistische kunst van na de Tweede Wereldoorlog.

Ik vond alles wat weinig subtiel alleen. Wat het vervolgens wel weer logisch maakt dat er ook een Friese bewerking van het stuk bestaat. Hoe vetter het toneelspel kan worden aangezet, hoe meer plezier de acteurs erin lijken te krijgen, en hoe liever het publiek in de provincie het vaak heeft.

Hoofdpersoon in het toneelstuk is de werkloze Semjon. Deze man is helemaal niets zonder werk. Hij overweegt daarom hardop om zelfmoord te plegen.

Even is er nog uitstel, omdat er een nieuw doel opduikt in zijn leven. Semjon zal de tuba leren spelen.

En het lijkt me niet heel moeilijk om te zien hoe een beetje schmierende acteur daar een heel nummer van kan maken. Want vanzelfsprekend is dat tubaspelen zo simpel nog niet.

Maar doordat breder bekend is geraakt dat Semjon zichzelf tekort wil doen, denkt zijn omgeving daar van te kunnen profiteren. Want zelfmoord is een statement. Dus komt de buurman langs, die de intelligentia verbeeldt, om het zo te draaien dat Semjon’s aangekondigde dood zijn zaak zal dienen.

Dat voorbeeld wordt gevolgd door een hele rij andere archetypen.

Heeft het toneelstuk nog een clou ook. Want, zoals het vaker gaat met mensen die uitgebreid dreigen zelfmoord te gaan plegen, zij doen dat dan vervolgens niet. Alleen kon Semjon er toch ook niet meer onderuit om te verdwijnen.

Nikolai Erdman, De man dy’t himsels tekoart die
bewurking: Hans Brans
oersetting: Sytske de Boer
86 pagina’s
z.u., 1995,
oorspronkelijk: eind jaren ’20