Don’t You Have Time to Think? ~ Richard P. Feynman

Ik bezit een bescheiden plankje vol met boeken van de natuurkundige Richard P. Feynman [1918 – 1988]. Maar merkwaardig daaraan is dat hij vrijwel geen pagina daarvan zelf geschreven heeft. Zijn autobiografische schetsen werden grotendeels gebaseerd op bandopnamen, van gesprekken. Zijn beroemde reeks aan inleidingen in de fysica bestaat uit bewerkingen die anderen van zijn colleges maakten.

Feynman is vanzelfsprekend wel als geen ander aanwezig in die teksten.

Toch was ik wat huiverig om deze verzameling brieven te gaan lezen. Konden die nog iets toevoegen aan het leven dat me al zo bekend was? Zou het aardig zijn om de brieven te lezen van iemand die zichzelf absoluut geen schrijver vond?

Zelfs de brievenbundels van gelauwerde auteurs vallen doorgaans tegen. Ieders beleefdheden lijken op elkaar.

Maar Feynman laat gelukkig zien dat een wetenschappelijke instelling het hele leven doordrenkt, en dus ook ruimschoots in zijn brieven terug te vinden is.

You should, in science, believe logic and arguments, carefully drawn, and not authorities. [12 ix 1975]

Denk na. Leer beter nadenken. Durf recalcitrant te zijn als je eigen verstand dit ingeeft. Het advies komt telkens terug.

Deze brievenbundel bevat een aantal heerlijke hoogtepunten. Zoals een hilarische beschrijving van een bezoek aan de Belgische koning, en de verstikking door het protocol aldaar.

Ook prachtig is de correspondentie aan een Duitse uitgever, die het luchtige anekdotenboek Surely You’re Joking, Mr. Feynman wil uitbrengen in zijn Wissenschaftliches Lektorat. Maar dan moet er wel een groot tal passages sneuvelen die voor de Duitse lezer niet relevant zijn, zo meent de redacteur.

En goed, dan zijn niet alle opgenomen brieven in een boek van bijna 500 dichtbedrukte pagina’ s even interessant. Grappig was wel om te zien hoe saai de correspondentie is die iemand voeren moet die pas een Nobelprijs heeft gekregen. Daarvoor hoefde ik lang alle brieven niet van letter tot letter te lezen.

Maar dit was een prettig boek, waarschijnlijk omdat ik Feynman zo’n prettig recalcitrante denker vind. Half genius, half buffoon, zo noemde Freeman Dyson hem ooit. Om dat later te verbeteren tot: 100% genius, 100% buffoon.

Richard P. Feynman, Don’t You Have Time to Think?
Edited and with Additional Commentary by Michelle Feynman
486 pagina’s
Penguin Books 2006, oorspronkelijk 2005

Six Not So Easy Pieces ~ Richard P. Feynman

Eén van de meest intense intellectuele reizen die ik ooit in mijn leven heb gemaakt, was het bestuderen van The Feynman Lectures on Physics. Dat is een reeks van oorspronkelijk drie boeken, met lessen ooit bedoeld voor beginnende studenten in de natuurkunde op Caltech. Maar buiten de VS was het succes van het werk misschien nog wel groter, doordat Feynman zo meesterlijk uitleggen kon.

Het lezen van die lectures was een nuttige exercitie enerzijds, en tegelijk ook helemaal niet. Zolang het bij lezen blijft, ontstaat al gauw een op niets gebaseerde overtuiging dat je alles hebt begrepen. Voor zover de kwantummechanica ooit begrepen kán worden. Natuurkundige kennis, zelfs op zo’n basaal niveau, gaat vaak tegen de intuïtie in.

Een andere moeilijkheid is vervolgens dat de kennis van de lessen alleen beklijft als je er iets mee doen gaat.

De reden om dit boek toch uit te lezen, was omdat dit diende als check. Want, de zes niet zo gemakkelijke stukken uit de titel bleken gewoon zes hoofdstukken uit de Feyman lectures te zijn, maar dan nu met éen gemeenschappelijk thema. Einstein’s speciale relativiteitstheorie. En wat er nodig is om daar de gevolgen van te begrijpen.

Ik wilde bijvoorbeeld controleren of bij mij bijvoorbeeld de wiskundige kennis nog aanwezig was om Feynman’s uitleg te begrijpen. Maar dit was geen probleem, omdat er nauwelijks wiskunde benodigd bleek, behalve in de uitleg van de gekromde ruimte. En toch, omdat ik vroeger voldoende met vectoren heb gewerkt, was daarover geen uitleg meer nodig.

Dus pakt mijn oordeel over dit boek wat gemengd uit. Ja, ik begrijp bijvoorbeeld het experiment van Mickelson en Morley nog geheel, en vooral ook wat de portee daarvan was, als bewijs van Einstein’s stelling. Vraag me alleen niet om het uit te leggen aan een leek. Vraag me ook niet wat het nut van die kennis is, voor mijn leven verder. Er zijn betere trucs om de bink uit te hangen op feestjes — niet dat ik zoiets wil. Vraag me ook niet welk nut dit boek anders heeft dan iemand op een middelbare school te tonen dat natuurkunde boeiender is dan daar in de lessen worden voorgeschoteld.

Er is inmiddels trouwens een hele industrie ontstaan die precies ditzelfde oppervlakkig doet, op televisie.

Richard P. Feynman, Six Not So Easy Pieces
Einstein’s Relativity, Symmetry, and Space-Time
152 pagina’s
Basic Books 1997, oorspronkelijk 1963