Psychologie heeft zin ~ Nico Frijda
Toen Nico Frijda in 1992 afscheid nam als hoogleraar hield hij een rede over de pretenties van zijn vak. ‘Heeft de psychologie wel zin?’ Want, hoeveel is de mensheid nu eigenlijk opgeschoten in de kennis over zichzelf. Staat het meeste al niet bij de grote schrijvers te lezen?
En dan is het niet dat deze afscheidsrede de moeite waard wordt door zo’n relativering. Maar op mij werkt positief dat Frijda zijn vak überhaupt ter vrage durft te stellen. Ook al weet hij vervolgens alleen maar zaken op te noemen die maken dat psychologie nut heeft.
Hij zette die twijfel niet alleen in als retorische truc. In te veel stukken uit deze bundel wordt wel degelijk afgetast welke reikwijdte de uitspraken van psychologen kunnen hebben — al neemt hij daarbij ook wel andere menswetenschappen mee.
Voor de psychologie is de gemeenschap eigenlijk niet meer dan een verzameling cognities, of een handlanger in een experiment: de sociologie lijkt nog altijd niet te hebben verwerkt dat er uitsluitend aparte hersenen onder aparte schedeldakken bestaan. [227]
Frijda was ‘emotie-professor’. Zijn meest bekende boeken gaan over dat aspect van de menselijke aard. De meeste essays in deze verzameling komen op dat onderwerp terug.
Ik heb indertijd, eind jaren tachtig, met regelmaat gediscussieerd over De emoties. En ik las deze bundel vooral om te zien of herlezen van die klassieker nut had. Weliswaar verscheen in 2008 ook nog De wetten der emoties maar daarvan had ik al gezien dat het eveneens een bundel met los werk is; en geen monografie zoals dat eerste boek.
Uit De psychologie heeft zin vond ik het essay ‘Emoties: natuur of cultuur?’ het interessantst. Al was het maar om de opsomming van gevoelens die elders leven.
- In de late Middeleeuwen werd het begrip accidie gebruikt voor het aanduiden van de emotie van de smart, gewekt door te hebben gefaald in het uitoefenen van de (met name religieuze) plicht. Volgens Harré werd dit als een fundamentele, een basisemotie beschouwd […]
- Hasham is een Arabisch woord voor schaamte, maar met veel meer nadruk dan bij ons op het publiekelijk te schande staan.
- Kizginlik is een Turks woord, dat de bij hen veel voorkomende emotie van verdrietige boosheid aangeeft.
- We kunnen ook dichter bij huis kijken. Het Engelse woord distress is onvertaalbaar (althans door één woord) en in het Engels zeer frequent: in de theorie van Ekman is het zelfs een basisemotie. [198]
En goed, dan roept zo’n opsomming meteen vragen op van taalkundige aard. Omdat het onzin is te stellen dat iets niet zou bestaan als er geen woord voor klaarligt. Maar, daar gaat het mij niet om.
Voor mijn ideeën over de geschiedenis van het ik is allereerst de relativering van belang dat zoiets basaals als de menselijke emotie door de tijd heen kan verschillen; en zowiezo nu al per plaats verschilt. Zelf al zal zo’n emotie in de kern wel door mij begrepen, en beleefd, kunnen worden.
RSS feeds