Handorakel und Kunst der Weltklugheit ~ Baltasar Gracián
Arthur Schopenhauer vertaalde het Spaanse woord prudencia met ‘Weltklugheit’. Terwijl de schrijver Theo Kars in zijn Nederlandse versie koos voor ‘voorzichtigheid’.
Beide vertalingen zijn mogelijk; al heb ik geen idee wat de belangrijkste zeventiende-eeuwse Spaanse connotatie was bij het woord. En die zal er zijn geweest. Prudentie is ook éen van de vier klassieke kardinale deugden — en daarvan zelfs de belangrijkste.
Voor de keuze gesteld ben ik geïnteresseerder in lessen wereldwijsheid dan in aanwijzingen om voorzichtig te zijn. Zelfs al komen beide waarschijnlijk op hetzelfde neer.
Gracián’s Handorakel heeft me alleen nooit zo veel gezegd, in welke taal ook. En dat was bij deze herlezing niet anders. Een sluitende verklaring waarom er altijd die afstand blijft, kan ik alleen niet geven.
Al zijn er evenmin andere boeken uit 1647 die me wel onverkort kunnen boeien.
Wellicht is de tekst me gewoon te katholiek schijnheilig. Ik kan bijvoorbeeld niet zoveel met uitspraken zoals nummer 126, dat je je fouten altijd zo goed mogelijk moet verbergen. Zelfs niet als ik zo’n stelling toereken aan een man die de gelofte van gehoorzaamheid heeft afgelegd, en die functioneren moest binnen strikt hiërarchisch georganiseerde structuren.
Ik lees er decennia aan ontkenning in binnen de Rooms-katholieke kerk dat hun priesters niet van kinderen konden afblijven.
Ik zie in te veel van Gracián’s driehonderd aanwijzingen het goedpraten van de richtlijn: werkelijk alles kan en mag, zolang je maar niet betrapt wordt.
– 126 –Dumm ist nicht, wer eine Dummheit begeht; sondern wer sie nachher nicht zu bedecken versteht
Seine Neigungen soll man unter Siegel halten; wie viel mehr seine Fehler. Alle Menschen begehn Fehltritte, jedoch mit dem Unterschiede, daß die Klugen die begangenen verhehlen, die Dummen aber die, welche sie erst begehn wollen, schon zum voraus lügen. Unser Ansehn beruht auf dem Geheimhalten, mehr als auf dem Thun: denn nisi caste, tamen caute. Die Verirrungen großer Männer sind anzusehn wie die Verfinsterungen der großen Weltlichter. Sogar in der Freundschaft sei es eine Ausnahme, daß man seine Fehler dem Freunde anvertraut; ja, sich selber sollte man sie, wenn es seyn könnte, verbergen: doch kann man sich hiebei mit jener andern Lebensregel helfen, welche heißt: vergessen können.
Baltasar Gracián [1601 — 1658] was een Spaanse jezuïet, die door zijn te cynisch geachte boeken grote tegenwerking opriep, bij zowel de kerkelijke als de wereldlijke autoriteiten. Zijn Handorakel bevat driehonderd statements over hoe een mens moet handelen om zich enigszins te kunnen handhaven in een wereld die niet deugt.
Elk van die driehonderd uitspraken leest als een dogma, dat vervolgens nog even wordt toegelicht.
En misschien kan ik daar gewoon niet tegen. Dat iemand me vertelt: zo-en-zo is het, zonder dat er verder moeite werd gedaan om te verklaren waarom de auteur tot deze conclusie kwam.
Het Handorakel heeft ook iets te algemeens, zoals een horoscoop. Lezers kunnen in de uitspraken zomaar ineens iets tegenkomen dat zij precies zo ervaren hebben, en wat daarmee dus waar is. Waarmee de omringende statements als vanzelf ineens ook waar lijken.
Verder heeft Gracián generaties aan auteurs na hem beïnvloedt — die mij waarschijnlijk beter lagen. Waardoor ik misschien wel gretig hun tweedehands wijsheden heb geconsumeerd, en de bron van al deze kennis me vervolgens betrekkelijk weinig nieuws te vertellen had.
Zelfs al schrijft hij heel grote waarheden op. Er zijn lessen genoeg te trekken uit Gracián’s woorden — onder meer dat de menselijke cultuur veel minder verandert dan iedereen denkt. En dat een zekere mate van conformisme aan alle onzin van het moment altijd het beste loont.
– 43 –Denken wie die Wenigsten und reden wie die Meisten
Gegen den Strom schwimmen zu wollen, vermag keineswegs den Irrthum zu zerstören, sehr wohl aber, in Gefahr zu bringen. Nur ein Sokrates konnte es unternehmen. Von Andrer Meinung abweichen, wird für Beleidigung gehalten; denn es ist ein Verdammen des fremden Urtheils. Bald mehren sich die darob Verdrießlichen, theils wegen des getadelten Gegenstandes, theils wegen dessen, der ihn gelobt hatte. Die Wahrheit ist für Wenige, der Trug so allgemein wie gemein. Den Weisen wird man nicht an dem erkennen, was er auf dem Marktplatz redet: denn dort spricht er nicht mit seiner Stimme, sondern mit der der allgemeinen Thorheit, so sehr auch sein Inneres sie verleugnen mag. Der Kluge vermeidet eben so sehr, daß man ihm, als daß er Andern widerspreche: so bereit er zum Tadel ist, so zurückhaltend in der Aeußerung desselben. Das Denken ist frei, ihm kann und darf keine Gewalt geschehn. Daher zieht der Kluge sich zurück in das Heiligthum seines Schweigens: und läßt er ja sich bisweilen aus; so ist es im engen Kreise Weniger und Verständiger.
RSS feeds