Wilful blindness ~ Margaret Heffernan
Neem geen Röntgenfoto van een zwangere vrouw. De miniemste dosis Röntgenstraling maakt de kans dat het kind later leukemie ontwikkelt onaanvaardbaar veel groter. Dit stond al in 1956 in een wetenschappelijk artikel. Toch zou het meer dan vijfentwintig jaar duren voordat de NHS in Groot-Brittannië de simpele regel invoerde. In de tussentijd werden nog miljoenen zwangere vrouwen met straling bestookt.
Hoe kwam het dan dat de duidelijke en onderbouwde waarschuwing voor de hoge risico’s van straling bij zwangerschappen zo lang genegeerd werd?
Margaret Heffernan beschrijft in Wilful Blindness wat maakt dat wij ziende blind kunnen zijn. Daarbij biedt het boek weliswaar pop-sci. Alleen is deze van de soort die mij zeer intrigeert. Omdat hiervoor redelijk harde kennis uit de psychologie wordt gebruikt — zij het dat deze psychologie leunt nog altijd leunt op een erg beperkt tal fundamentele onderzoeken; die ik inmiddels wel ken. Zo’n uitgave moet met voldoende nieuwe voorbeelden komen, wil het boek me boeien.
En dit gebeurde.
Want ik kende het verhaal dus bijvoorbeeld niet over Alice Stewart [1906 — 2002] en haar onderzoek naar leukemie bij jonge kinderen. Anders dan bijvoorbeeld het verhaal over de arts Semmelweis, en de zegeningen van het handenwassen bij de geneeskunst. Of het gegeven dat decennialang niemand wilde geloven dat maagzweren door een bacterie worden veroorzaakt
Alice Stewart had ook veel tegen toen ze haar boodschap bracht. Artsen vonden het maken van Röntgenfoto’s een veel te handig middel bij de diagnose om zo maar op te geven. En Alice Stewart was evenmin al een toonaangevend onderzoeker. Tegen haar werkte zelfs dat ze een gescheiden vrouw was, met kinderen.
Bovendien sprak een wetenschapper van naam zich hard tegen haar onderzoeksresultaten uit, zonder zich daarbij op ook maar iets te baseren dan zijn intuïtie. Terwijl zijn inzicht dus niet klopte.
En in de geneeskunde maakt hardleersheid bij de beoefenaren meteen onschuldige slachtoffers. Wat dit betreft, ben ik zeer gevoelig voor verhalen over de beroepsblindheid in dat vakgebied. Laat staan voor machtsmisbruik, of het tegen alle gezond verstand in verdedigen van gevestigde belangen.
Maar de studie medicijnen leidt allereerst op tot gehoorzaamheid aan hiërarchie, en de meest succesvolle geneeskunde-studenten zijn veel eerder ‘pleasers’ dan kritische denkers. Goed beschouwd is alleen dat al een groot gevaar voor de volksgezondheid.
Enfin. Overal wordt er bewust weggekeken van de feiten. Of dat nu in de politiek is — hoeveel kost die zo merkwaardig heilige hypotheekaftrek niet — of dat nu in het dagelijks leven is, voor elk van ons.
Heffernan bespreekt fouten uit vele gebieden. En ze weet ook absoluut een aantal mechanismen te benoemen die maken waardoor blindheid optreedt. Iedere lezer kent ook bijvoorbeeld wel de struisvogeltactiek om de kop in het zand te steken, en alle invloeden van buiten te negeren.
Alleen vind ik haar wat optimistisch in haar laatste hoofdstuk, waarin ze stelt dat het iedereen mogelijk is om beter te kunnen zien. Wellicht geldt daarbij dat een auteur zijn of haar publiek op meer dan éen manier vleien moet.
Nadenken en eeuwig blijven nadenken, is alleen bijna niemand gegeven. Enkel al omdat dit inspanning vergt. En intelligentie. En moed. Wie durft het om telkens terug te komen op eerder ingenomen standpunten? Wie durft er de klokkenluider te zijn bij misverstanden, in de wetenschap dat de boodschappers het gauw eens gedaan hebben? Wie kijkt niet weg als het landskabinet uit oorlogsmisdadigers blijkt te bestaan?
Dat bewust blind kunnen zijn een universele karaktertrek is, lijkt me ook simpel te zien aan de blijvende populariteit van religies overal — die allen vooral de pijnlijke angel van de twijfel wegnemen; om daar zekerheden voor in de plaats te geven.
Maar over religie gaat dit boek geen tel.
Wilful Blindness is dan ook zeker niet compleet. Misschien dat de inhoud van het boek nog niet eens éen hoofdstuk zou zijn in een ideale Encyclopedie van de domheid.
Het boek zette mij wel tot denken aan.
RSS feeds