Menselijke maat ~ Salomon Kroonenberg

Als iemand, of hele groepen mensen, hard hun gelijk komen opdwingen, wordt ik wantrouwig. Zelfs al ben ik het misschien in eerste instantie nog zo met ze eens. En al hebben ze nog zo’n imposante maatschappelijke status.

Daarom wantrouw ik vrijwel alle economen. Daarom heb ik grote moeite met iedereen claimt dat er rampen komen door de opwarming van de aarde.

Zij weten ook heel veel niet, naast wat ze zo stellig beweren, lijkt me.

En nee, dit is geen wegkijken van mij. Als wetenschappers hebben gemeten dat 2010 het warmste jaar ooit is, lijkt me dat een hard feit. Ook al is dan nog een vraag tot hoe ver terug in de tijd er overal ter wereld, op representatieve plekken, buiten de steden, metingen zijn gedaan met betrouwbare thermometers.

Het gaat me erom wat er vervolgens met zo’n feit gebeurt. Omdat dit ineens enkel dient als bewijs dat het alleen maar erger kan worden. En omdat zo veel wetenschappen wel aardig zijn in het reconstrueren hoe het gegaan is, maar ze dit niet automatisch de wijsheid geeft om goede voorspellingen te doen.

In het verleden zijn er bijvoorbeeld vaker periodes geweest dat het warmer wordt, of kouder. En dan klapte er ineens iets om, en zette de trend niet door.

Begin jaren zeventig wisten nogal wat wetenschappers zeker dat de nieuwe ijstijd eraan zat te komen. Zo veel wist ik al. Van Salomon Kroonenberg leerde ik dan weer dat die koudeperiode na enkele decennia ophield in 1977, en dat vrijwel iedereen de paniekstemming van toen vergeten is.

Kroonenberg is geoloog, en in die wetenschap kijken ze niet op een miljoen jaar meer of minder. Bovendien zijn ze gespitst op cyclische gebeurtenissen; of in elk geval is een vraag of evenementen zich zullen herhalen.

Een vulkaan die minder dan tienduizend jaar geleden nog is uitgebarsten, wordt nog altijd gezien als een werkende vulkaan, zo staat er meer dan eens in het boek. Maar vertel dat aan de mensen die vlak bij een vulkaan gaan wonen, omdat de grond er zo vruchtbaar is.

Plus, geologen hebben uitgezocht waarom een landschap eruitziet zoals het eruitziet. Waarom er ergens eindmorenes liggen. En daardoor weten we dat er niet éen grote ijstijd heeft plaatsgevonden, maar er meerdere zijn geweest. Wat dan ook weer wijsheid verschaft over hoeveel tijd er tussen die ijstijden zat.

Daardoor is met grote zekerheid te zeggen dat er een nieuwe ijstijd aankomt. Vraag alleen niet of we daarvoor alvast een datum in de agenda kunnen prikken.

Kroonenberg jent leuk in dit boek, De menselijke maat, door ietwat belachelijk te maken dat zelfs klimaatdeskundigen hoogstens in trends over decennia denken, waar dat op zijn minst eeuwen zou moeten zijn.

Hem lijkt het ook geen probleem dat het CO₂ gehalte in de atmosfeer stijgt — dat maakt de komende ijstijd misschien wat draaglijker.

Maar die rol kende ik al van hem, uit de media. Ik waardeerde dit boek vooral om de vele nieuwe feiten die ik leerde; over geologie vooral; en over wat hij zijn studenten probeert bij te brengen.

Zo is er ineens de wetenschap dat Nederland ergens bij Sittard kantelt; waardoor Zuid-Limburg omhoog gaat, en de rest kalmpjes daalt.

En er was dat ene feitje over klimaat wat me onbekend was. Het gegeven dat klimaat puur gedefinieerd wordt door te kijken hoe het weer was over een periode van dertig jaar.

Dat is weer die ene generatie, ofwel de tijd van iemands werkzame leven.

Ik weet niet wat ik dacht. Maar klimaat zal iets voor me geweest zijn als de verzameling van alle eeuwen aan weer die we kenden over een gebied. Een soort algemeen gewogen gemiddelde, waarop dan deviaties te berekenen zijn; en dat soort statistische grappen.

Alleen door dat lullige definitietje ben ik al perplex.

Salomon Kroonenberg, De menselijke maat
De aarde over tienduizend jaar
334 pagina’s
Atlas, 2006

Waarom de hel naar zwavel stinkt ~ Salomon Kroonenberg

Doorgaans worden de oceanen het grootste onbekende gebied op aarde genoemd. Maar Salomon Kroonenberg laat zien dat we van die aarde zelf ook nog betrekkelijk weinig weten.

Dieper dan een kilometer of twaalf is er nooit geboord. Terwijl de afstand tot de kern nog een heel stuk verder ligt.

Dus duurde het lang voordat er een idee was dat verklaren kon waarom de aarde zich gedraagt zoals deze zich gedraagt. Het tegenwoordig gebruikte model bestaat eruit dat de aarde een toverbal is, opgebouwd uit verschillende lagen. De kern zou daarbij vast zijn, maar een laag daaromheen vloeibaar.

Tegelijk komt er wel degelijk van alles uit de diepten van de aarde naar boven. Vulkanen zijn zo’n ventiel, van een hotspot die nog weer onder de aardschol kan liggen.

Ook de aardlagen met diamanten komen uit de diepte weg.

Kroonenberg valt het overigens op dat wij in de mijnen zo gretig zijn om ertslagen en andere nuttige aardlagen af te graven, dat de kennis over hoe zulke lagen eruit zien heel makkelijk mee vernietigd wordt.

Het boek Waarom de hel naar zwavel stinkt gaat vooral over mensen die speculeerden over hoe het daaronder eruit zag; zonder daarbij geremd te worden door kennis. Niet voor niets wordt de verblijfplaats van de duivel in de onderwereld gesitueerd. Maar ook een jongensboek als Naar het middelpunt der Aarde van Jules Verne levert voor Kroonenberg een geïnspireerd hoofdstuk op.

Daarom is deze uitgave ook een reisboek; over het oppervlakte van de aarde. Kroonenberg gaat nogal eens kijken hoe iets er nu uitziet.

Meeste indruk maakte daarbij zijn beschrijvingen van de grotten waarin zijn gaan wonen. Zelfs al trokken velen zich uiteindelijk niet uit vrije wil in grotten terug.

Maar willen grotten uitgegraven kunnen worden, kan dat alleen als het gesteente zacht is. Wat niet alle gesteenten zijn.

Het mooist is Waarom de hel naar zwavel stinkt misschien daarom wel als het boek een terloopse inleiding biedt in de geologie. Waarbij enkel het nagaan van wat anderen ooit dachten en schreven al inspirerend blijkt te werken.

Salomon Kroonenberg, Waarom de hel naar zwavel stinkt
Mythologie en geologie van de onderwereld
400 pagina’s
Atlas, 2011