Machiavelli ~ Ross King

Mijn standaardklacht over biografieën is dat de hoofdpersoon me haast altijd te veel wordt losgezongen van de tijd waarin deze leefde. Dat maakt deze mensen namelijk zo vaak groter dan ze waren. Want die focus heeft onder meer als probleem dat het toeval in iemands levensloop te zeer wordt weggedrukt.

In Ross King’s korte biografie over Niccolò Machiavelli [1469 – 1527] is het precies andersom. Deze man leefde in zo’n oorlogszuchtige tijd, dat het boek haast meer evenementiële geschiedenis bevat dan levensbeschrijving.

Zijn woonplaats Florence was namelijk een stadstaat, zoals er wel meer in Italië waren, en vrijwel allen waren van tijd tot tijd met elkaar in strijd. Kwamen daar nog Franse troepen tussendoor, omdat iemand meende de kroon van Napels te moeten opeisen, of anders wel losgeslagen Duitse troepen op weg om de Paus af te zetten. En tussendoor waren er ook nog families, zoals de Borgia’s en de Medici’s, die aan landjepik deden.

Machiavelli begon zijn loopbaan als ambtenaar voor de Florentijnse republiek. Maar daar kwam een einde aan doordat de republiek ophield te bestaan, om weer door een telg uit het geslacht De Medici geregeerd te worden. Even daarop, in 1513, werd hij gevangen gezet, en gemarteld.

Het boek waar hij nu nog om bekend is, De vorst, met al zijn Realpolitik schreef hij vervolgens als werkloze. Uitgave zou pas na zijn dood plaatsvinden.

De rest van zijn leven deed hij moeite om weer in staatszaken betrokken te worden.

Il Principe (De vorst) is zo’n boek waarvan ik de inhoud grotendeels meen te kennen, door wat anderen er over schreven, zonder het ooit gelezen te hebben. Dus staat het nog op de aan mijzelf verplichte lijst. Deze biografie verschafte me geen sluiproute door dat boek. Daarvoor bevatte het te veel oorlog, en daarvoor ging het verder te veel over Machiavelli de persoon.

Interessant aan het boek vond ik vooral het slothoofdstuk, als King een kleine balans opmaakt van hoe Machiavelli verder leefde na diens dood. Zo kon Shakespeare diens naam nauwelijks vermomd aan een personage geven, waardoor het publiek meteen zou weten welk een snoodaard dit was.

Ross King, Machiavelli
Philosopher of Power
(Eminent Lives)
245 pagina’s
HarperPress, 2007

Principe ~ Niccolò Machiavelli

Van veel klassieke teksten kan een beeld bestaan, zonder dat je zo’n boek ooit gelezen hebt. Alleen dat al kan het vervolgens spannend maken om de eerste bladzijde op te slaan.

Tegelijk kan er vrees bestaan voor de klassieke tekst; juist om wat anderen daar al over schreven — of aan meenden te kunnen ontlenen.

Eerder in 2011 dacht ik via een sluiproute met Il Principe af te kunnen rekenen, door een beknopte biografie over Machiavelli te lezen. Die vertelde me evenwel vrijwel niets.

Dus heb ik uiteindelijk toch maar voor een uitgave gekozen, waarvan ik wou dat die over elke klassieke tekst beschikbaar was. In deze recente Nederlandse vertaling nemen de voetnoten evenveel plaats in als de oertekst. Bovendien schreef Paul van Heek een lange inleiding om éen en ander goed in de tijd te plaatsen. En goed is alleen al dat hij ‘Principe’ een te onvertaalbaar Italiaans woord achtte, en daarom handhaafde in de titel; omdat het zowel ‘vorst’ kan betekenen, als ‘legerleider’.

‘Vooraanman’, zouden de Friezen misschien zeggen.

Ik weet nu niet precies meer wat mijn ideeën over Il Principe waren. Waarschijnlijk verwachtte ik vooraf een soort Handorakel, met heldere recepten van hoe te handelen, in bepaalde omstandigheden.

En het boek bleek inderdaad een handleiding praktische politiek te bevatten. Maar die was veel minder uitgesproken dan schrijvers tegenwoordig zouden doen. Machiavelli zocht het allereerst in historische en actuele vergelijkingen, zo impliciet pragmatische raad gevend aan de heer bij wie hij graag in dienst zou komen.

Het viel me ook op dat ik uiteindelijk maar éen raadgeving al bleek te kennen.

In het verlengde hiervan ligt de heikele kwestie of het beter is geliefd te zijn dan gevreesd, of omgekeerd. Het antwoord daarop is dat men beide zou willen zijn; maar omdat die dingen moeilijk samengaan, is het, als men voor de keuze wordt gesteld, veel veiliger om gevreesd te zijn dan geliefd. Want over mensen kan men de volgende algemene uitspraak doen: ze zijn ondankbaar en wispelturig, ze veinzen en verbloemen, ze mijden het gevaar en zijn gek op geld. […] [171]

Misschien is dat omdat deze aanwijzing éen van de weinige is die ook nu nog zonder meer toegepast kan worden.

Ik bedoel, raad als dat het opbouwen van een plaatselijke militie veiliger en vertrouwder is dan op een huurleger te steunen, geldt nu hoogstens nog voor de Amerikaanse overheid. Die bezet nog weleens een land, om daar iemand anders in de leiding te krijgen. Daar kan een gewone lezer toch betrekkelijk weinig mee.

Niccolò Machiavelli, Il Principe
en andere politieke geschriften
vertaald, ingeleid en van aantekeningen
voorzien door Paul van Heek
512 pagina’s
Ambo, 2006