Principe ~ Niccolò Machiavelli
Van veel klassieke teksten kan een beeld bestaan, zonder dat je zo’n boek ooit gelezen hebt. Alleen dat al kan het vervolgens spannend maken om de eerste bladzijde op te slaan.
Tegelijk kan er vrees bestaan voor de klassieke tekst; juist om wat anderen daar al over schreven — of aan meenden te kunnen ontlenen.
Eerder in 2011 dacht ik via een sluiproute met Il Principe af te kunnen rekenen, door een beknopte biografie over Machiavelli te lezen. Die vertelde me evenwel vrijwel niets.
Dus heb ik uiteindelijk toch maar voor een uitgave gekozen, waarvan ik wou dat die over elke klassieke tekst beschikbaar was. In deze recente Nederlandse vertaling nemen de voetnoten evenveel plaats in als de oertekst. Bovendien schreef Paul van Heek een lange inleiding om éen en ander goed in de tijd te plaatsen. En goed is alleen al dat hij ‘Principe’ een te onvertaalbaar Italiaans woord achtte, en daarom handhaafde in de titel; omdat het zowel ‘vorst’ kan betekenen, als ‘legerleider’.
‘Vooraanman’, zouden de Friezen misschien zeggen.
Ik weet nu niet precies meer wat mijn ideeën over Il Principe waren. Waarschijnlijk verwachtte ik vooraf een soort Handorakel, met heldere recepten van hoe te handelen, in bepaalde omstandigheden.
En het boek bleek inderdaad een handleiding praktische politiek te bevatten. Maar die was veel minder uitgesproken dan schrijvers tegenwoordig zouden doen. Machiavelli zocht het allereerst in historische en actuele vergelijkingen, zo impliciet pragmatische raad gevend aan de heer bij wie hij graag in dienst zou komen.
Het viel me ook op dat ik uiteindelijk maar éen raadgeving al bleek te kennen.
In het verlengde hiervan ligt de heikele kwestie of het beter is geliefd te zijn dan gevreesd, of omgekeerd. Het antwoord daarop is dat men beide zou willen zijn; maar omdat die dingen moeilijk samengaan, is het, als men voor de keuze wordt gesteld, veel veiliger om gevreesd te zijn dan geliefd. Want over mensen kan men de volgende algemene uitspraak doen: ze zijn ondankbaar en wispelturig, ze veinzen en verbloemen, ze mijden het gevaar en zijn gek op geld. […] [171]
Misschien is dat omdat deze aanwijzing éen van de weinige is die ook nu nog zonder meer toegepast kan worden.
Ik bedoel, raad als dat het opbouwen van een plaatselijke militie veiliger en vertrouwder is dan op een huurleger te steunen, geldt nu hoogstens nog voor de Amerikaanse overheid. Die bezet nog weleens een land, om daar iemand anders in de leiding te krijgen. Daar kan een gewone lezer toch betrekkelijk weinig mee.
RSS feeds