Man Who Changed Everything ~ Basil Mahon

Gezien de grote moeilijkheden van het genre blijf ik het een wonder vinden dat er zo veel biografieën uitkomen overal.

Veel daarvan schieten dan ook tekort, en zijn hoogstens portretjes. Overbelichte pasfoto’s worden dat uit een automaat met éen standaardinstelling, in plaats van panorama’s met overzicht en een grote scherpte-diepte, en éen mens af en toe in het middelpunt. Panorama’s tonen, vergt dan nogal wat meer kennis dan de doorsnee biograaf zich eigen heeft willen maken.

En van alle biografieën moet de biografie over een grote wetenschapper wel de moeilijkste zijn. Want de wereld is nu eenmaal voor altijd anders geworden door wat zo’n wetenschapper vond. Het merkwaardige aan nieuwe harde kennis is dat die daarop zo makkelijk verspreid wordt — hoe verdund verder ook — en dan zelfs volkomen logisch kan zijn geworden.

Eenmaal geweten, volstaat een Readers’ Digest-samenvatting van de vondst al gauw. Wat vervolgens het gevaar in zich bergt dat wetenschappelijke vooruitgang zo veel logischer lijkt dan deze is. De basale kennis die ik opdeed tijdens de natuurkundelessen in de tweede klas van het middelbaar onderwijs was al zo veel groter dan wat er in de negentiende eeuw algemeen geweten werd.

Is het ook nog zo dat wat er nu is, vertekent wat er toen was. Bij woorden als ‘elektriciteit’ of ‘magnetisme’ heb ik ideeën. Elektriciteit is daarin wisselstroom van 220 Volt, met een frequentie van 50 Herz, op afroep beschikbaar via tal van punten in mijn huis; die in de volksmond stopcontact heten. Of anders komt elektriciteit uit een rolletje of pakje met de naam batterij, waarvan de lading in het gebruik afneemt.

In de tijd van James Clerk Maxwell [1831 — 1879] moest elektriciteit eerst nog ter plaatse worden opgewekt voor er mee te experimenteren was. Zijn biograaf Basil Mahon veronderstelde mij al te makkelijk bekend hoe dit geschiedde; hij behandelde zulke praktische vragen niet eens.

Dus stond er hoogstens een enkele opmerking in dit boek die mij verduidelijkte hoe wetenschappers toen nog in het duister tasten. Onbekend was bijvoorbeeld nog dat gas uit moleculen bestaat, schreef Mahon dan. En zulke relativeringen had hij aanmerkelijk vaker moeten plaatsen. Het onbegrip van een periode moet toch echt duidelijk worden, willen de prestaties van die ene grandioze ziener werkelijk reliëf kunnen krijgen.

Nu ging The Man Who Changed Everything naar mijn zin te vaak over bijzaken. Hoe Maxwell het deed op school. Naar welke wiskundige prijzen hij dong. Waar dit een zo veel beter boek had kunnen zijn als de biograaf even de moeite had genomen het dorre landschap te schetsen van de onwetendheid die er nog bestond over tal van zaken.

Daarmee was mij dan duidelijk geworden wat in Maxwell’s tijd de vragen waren, en waarom. En daarmee ook wie zich bezighielden met het oplossen van deze problemen.

Want, dat zullen er nooit veel zijn geweest.

Toch, met welke problemen kampte de industrie indertijd? Moest alle nieuwe kennis werkelijk komen van wat heertjes aan een universiteit?

Door deze biografie zit ik daarom ineens met meer vragen dan ik voor het lezen had. De enige breed ingezette toepassing van elektriciteit mij bekend uit het midden van de negentiende eeuw is de telegrafie. Bijvoorbeeld. Maar hoe werkte die in detail? Met gelijkstroom of wisselstroom? En stond het bedienen van de seinsleutel gelijk aan het opwekken van de stroom dan?

Maxwell’s meest bekende verdienste is dat hij het theoretische verband aantoonde tussen magnetisme en elektriciteit — want dat er een verband bestond, was bekend. De elektromagneet bestond al voor James Clerk Maxwell’s geboorte.

Maxwell’s belangrijkste verdienste lijkt evenwel te zijn dat hij systeem aanbracht in het onderzoek van de natuur. Hij was éen van de eersten die de vraag stelde of wat onze zintuigen konden waarnemen wel de meest informatieve bron was over wat er zoal te waarnemen viel.

En vanzelfsprekend is het verhaal over hoe de wetenschap tot betere wetenschap werd door de mens uit dat verhaal weg te nemen een redelijk abstract verhaal. Gezien het blijvende belang van dat inzicht moet dit verhaal alleen wel worden verteld, en niet enkel als conclusie zijn gegeven.

Basil Mahon, The Man Who Changed Everything
The Life of James Clerk Maxwell
226 pagina’s
Wiley 2004, oorspronkelijk 2003