Spelen met stof ~ Henry de Montherlant
Pas na afloop van het interview dat Theo Kars ooit afnam aan Henry de Montherlant kwam er een compliment. De Franse schrijver [1896 — 1972] had met zijn boeken namelijk meer betekend voor hem dan zijn eigen vader had gedaan. Alleen had Kars dit niet willen zeggen voor het vraaggesprek; of om Montherlant tot een interview te verleiden. Hem was bekend dat deze niet om loze praatjes gaf.
Kars was erg getroffen door Montherlant’s eigenzinnigheid; om hoe de auteur altijd zijn eigen plan had weten te trekken; zonder daarbij compromissen te sluiten voor kapitaal of roem.
En ik moet toegeven, het was door deze scène uit Kars’ memoires, dat ik nog weer eens Spelen met stof wilde proberen. Dat is een beknopte bloemlezing uit de Carnets; aantekeningen die Montherlant bijhield na zijn dertigste.
Een eerste lezing, lang geleden, had me vrij weinig gebracht.
Montherlant is namelijk ook éen van de grote dubieuzen onder de schrijvers. Al trek ik dat oordeel misschien wat makkelijk nu. Begin jaren veertig schreef hij alleen onder meer een betoog waarin de overwinning van de Nazi’s op het Franse leger vanzelfsprekend werd genoemd — éen van de zaken die hem fout maakte in de oorlog; en dus ook tot een publicatieverbod leidde daarna.
Verder was hij zeker misogyn, zo hij niet geheel misantroop was. Al maakte hij daarbij éen uitzondering. Terwijl hij wellicht homosexueel was, zou hij met vrij grote zekerheid een pederast zijn geweest. De beperkte bronnen die ik heb zwijgen dan weer over hoe jong de jongens waren die zijn begeerte wekten.
Had het stierenvechten bovendien nog een enorme aantrekkingskracht op Montherlant.
En zo iemands denken ooit zo consistent kan zijn dat dit een kern heeft, dan lijkt me die bij deze auteur meer machismo dan mij lief is. Spelen daarbij wellicht nog allerlei ideeën ook over ras en cultuur uit de decennia van voor 1940, die na Hitler gelukkig dubieus zijn geworden, terwijl Montherlant deze ooit voor een groot deel zal hebben onderschreven.
Daardoor viel me op dat samensteller Ed. Jongma lang niet alle aspecten uit de biografie van Montherlant laat terugkomen in deze bloemlezing. Zelfs in zijn nawoord negeert Jongma bovendien nogal veel van wat ik hierboven aangaf. Hoogstens is verwerkt dat de Franse auteur zich eenmaal oud en ziek bewust heeft gedood — iets dat wij tegenwoordig ‘euthanasie pleegde’ noemen — omdat zijn krachten hem te zeer verminderd waren. Want er komen nogal wat opmerkingen in Spelen met stof terug over het nut van zelfmoord.
Dus is er bij veel van de korte aantekeningen die Montherlant maakte enige twijfel. Want staat zo’n opmerking daar los? Of ondersteunt zo’n uitspraak het denkraam van de man?
Het meest troffen mij, daarom misschien wel, notities over de beperkte waarde van oordelen. Teken iets aan, en jaren later blijk je ineens diametraal anders over hetzelfde te denken — zoals ik ook op boeklog met regelmaat constateer.
Maar soms blijven vroege oordelen wel degelijk staan. Lang geleden al oordeelde ik over Spelen met stof dat deze bloemlezing te zeer een verzameling los zand was om er veel leesplezier aan te beleven. Geen nut had het boek ook om de auteur beter te leren kennen. Daarop verdween deze uitgave voor vijfentwintig jaar in de kast. En dat was niet onterecht.
Weet een criticus dat hij, terwijl hij ons beoordeelt, ook zichzelf beoordeelt? [6]
Wat wij het meest bejubelen in een auteur is datgene waarin wij onszelf herkennen. Vandaar dat het heel vaak door hun minst originele kant is dat de genieën blijven voortleven. [38]
Wij schrijven te veel en ik hoop wel dat de toekomst in wat ik geschreven heb de treurige coupures zal aanbrengen die ik zelf had moeten aanbrengen door minder te schrijven. [38]
Als je het niet op een brullen zet zal niemand geloven dat je pijn hebt. [97]
RSS feeds