Jesse James ~ Morris & Goscinny

Shakespeare kwam in mijn leven door een Lucky Luke-album. Dat is mijn definitieve antwoord, voor als u mij oppervlakkigheid verwijt door zo veel aandacht te schenken aan een stripje hier.

Toegegeven, de kans dat ik anders nooit van Shakespeare had gehoord, is nihil.

En het was ook niet dat ik toen al begreep wie of wat Shakespeare was, of waarom René Goscinny iemand opvoerde die enkel sprak in de onnozelste citaten uit het werk van de grote bard.

Ik begreep nog niet eens wat citaten zijn, waarschijnlijk. Want het verwarde me behoorlijk dat in de tekstballonnen van Frank James — de belezen broer van Jesse James — zo veel woorden tussen haakjes stonden.

Jesse James was mijn eerste Lucky Luke-album. En ik kreeg dat op een leeftijd dat een groot deel van de inhoud nog te hoog gegrepen was.

Dat Jesse James een Robin Hood wilde zijn, volgens dit verhaal, die stal van de rijken om de buit te verdelen onder de armen, was nog wel helder. Walt Disney had indertijd ook een Robin Hood-verhaal, met een vos als hoofdpersoon.

Maar dat Jesse James het een groot filosofisch probleem vond dat hijzelf weer arm werd als hij alle gestolen geld wegschonk, zal ik niet helemaal begrepen hebben indertijd.

Zijn intellectuele broer Frank stelde daarop voor de buit aan hem te schenken, omdat hij nog altijd arm was. En daarop zou hij het geld weer aan Jesse teruggeven, vanwege diens plotselinge armoede. Da capo. En met deze wisseltruc kon alle opbrengst van hun misdaad mooi binnen de familie blijven, terwijl ze toch ethisch handelden.

Voor dit boek zijn dus historisch bestaande personages gebruikt, zij het dat hun levensverhaal nogal wat anders was. Jesse James en zijn bende staan nu vooral nog bekend om hoe zij tientallen mensen doodden tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog.

Dat James zichzelf als Robin Hood zag, schijnt wel degelijk onderdeel van diens legende uit te maken. Net als dat Goscinny in dit album zijn bende terecht nogal wat treinen laat overvallen — de spoorwegen hadden het land van hun moeder afgepakt.

Kortom, het is niet allemaal makkelijke grappen, zo’n boek als dit. Daar heeft wel degelijk onderzoek aan ten grondslag gelegen.

[ wordt vervolgd ]

Morris & Goscinny, Jesse James
46 pagina’s
Uitgeverij Dargaud
vertaling van Jesse James, 1969

Shakespeare ~ Bill Bryson

Van alle non-fictieboeken zijn de boeken het me het liefst die tonen dat we werkelijk heel weinig weten. Alleen daarom al is deze biografie van William Shakespeare [1564 – 1616] geslaagd. Bill Bryson laat duidelijk zien dat er over het leven van die schrijver vrijwel niets bekend is.

Tegelijk heeft Shakespeare zo’n status in de Angelsaksische wereld, dat velen zich al eeuwen toch tot speculaties laten verleiden.

En dan is er nog een bibliotheek volgeschreven met werken die aantonen dat de werken van Shakespeare niet door hem geschreven kunnen zijn. Bryson’s biografie heeft alleen al nut door de kalme weerlegging van de argumenten waar die mensen mee komen. Al begrijpt ook hij het waarom niet van al die merkwaardige theorieën.

Daarnaast maakt vanzelfsprekend Bryson’s taal, en levendige manier van schrijven, het lezen tot een genot.

Al bewonder ik uiteindelijk het meest zijn oplossingen voor het probleem om een boek te schrijven over een onderwerp waar nauwelijks informatie over bestaat. Toon dan gewoon maar de luttele feitjes die er wel zijn, en plaats die in een beeld van de tijd. Dus leerde ik ook veel over het Londen rond 1600. De theaterwereld uit die tijd. Al viel ook daarbij telkens op dat haast alles een reconstructie is. Dat zelfs het beeld dat Bryson kan geven, steunt op flarden van informatie die bijvoorbeeld toevallig in dagboeken van tijdgenoten zijn gevonden.

Er zijn ook slechts 230 toneelstukken overgeleverd uit de tijd dat Shakespeare leefde — die een bloeitijd van het Engelse theater was, ondanks dat er wel eens een seizoen uitviel door een pestepidemie. 38 daarvan zijn van William Shakespeare. Voornamelijk omdat twee mannen waarmee hij gewerkt had jaren na zijn dood die toneelstukken in éen band verzameld hebben uitgegeven. De First Folio.

Ook groeit er bewondering, al is die gekleurd met enige afgrijzen, voor de geleerden die jaren van hun leven wijdden aan Shakespeare. En daarin dan weliswaar grote geleerdheid toonden, maar tegelijk bijna niets vonden.

Zo is er het werk van Charlton Hinman die het zetsel onderzocht van vijfenvijftig overgeleverde exemplaren van de First Folio. Wat nodig was omdat dit boek slordig werd gezet, en op twee locaties werd gemaakt. Daardoor verschilden de teksten van elkaar, en was moeite nodig de echte oerteksten te reconstrueren.

En dan nog waren andere bronnen nodig.

En dan nog krijgen wij op zijn best hertaalde en ingekorte versies te zien van de toneelstukken.

Bryson noemde Shakespeare ergens langdradig, met zijn Hamlet van vierenhalf uur. Dit is een ook heerlijk nuchter boek. Behalve dan dat voor Bryson de grootheid van Shakespeare natuurlijk volkomen vanzelf spreekt.

Bill Bryson, Shakespeare
The World as a Stage
(Eminent lives)
200 pagina’s
Harper Perennial 2008, oorspronkelijk 2007

Sonnetten ~ William Shakespeare

Vertalingen zijn sneller ouderwets dan originelen, dat was éen reden om dit boek eens te lezen. Is Douwe Kalma’s (1896-1953) Friese vertaling van Shakespeares werk überhaupt nog te begrijpen? Want, bracht hij zijn tijdgenoten de oerteksten dichterbij?

Of vertaalde Kalma vooral deze klassieke gedichten om te kunnen zeggen hoe rijk het Fries wel niet is dat het zijn eigen versies van Shakespeare’s werken kent?

Ik vrees het laatste. Zelfs in deze vorm, in de moderne Friese spelling gezet door Eric Hoekstra, staan de vertaalde sonnetten verder van mij af dan de Engelstalige originelen. Hoewel die eeuwen ouder zijn.

Zoals Hoekstra in zijn inleiding aangeeft: Kalma vertaalt soms wat preuts. Maar dat is het niet. Ik heb meer het idee dat er bij de vertaling een galm en plechtstatigheid insluipt die de originelen niet hebben.

Waarschijnlijk komt dat omdat ik in mijn hoofd Shakespeare’s Engels vereenvoudig tot iets dat ik begrijpen kan. Maar toch. Als ik vertalingen van bijvoorbeeld Bert Voeten vergelijk met die van Kalma, dan helpt het Nederlands me om het Engels beter te begrijpen. Die Friese versies doen dat niet.

** Zie ook de website van ELF, waar de sonnetvertalingen weldra ook elektronisch beschikbaar komen.

William Shakespeare, De Sonnetten
yn de oersetting fan Douwe Kalma
208 pagina’s
Bornmeer & Stichting ELF © 2005