Invention of Nature ~ Andrea Wulf
Een boek hoort niet te worden afgerekend op wat er allemaal niet in staat. En toch miste er iets zo fundamenteels aan Andrea Wulf’s vlot vertelde biografie van Alexander von Humboldt [1769 — 1859] dat mijn waardering voor deze uitgave er sterk door verminderde.
Heel opmerkelijk is bijvoorbeeld dat Wulf veel ruimte neemt om in te gaan op de directe invloed had die Humboldt’s boeken zouden krijgen op latere natuurvorsers. Want Charles Darwin kreeg indertijd zelfs het verwijt dat hij voor zijn verslag over de reis met The Beagle wel erg naar dat Duitse voorbeeld had gewerkt. Zelfs Humboldt’s bloemrijke manier van formuleren leek hij te hebben overgenomen.
Alleen ontbreekt in het boek dan heel opvallend wie of wat er invloed hadden gehad op Humboldt’s manier van denken. Terwijl dat, historisch gezien, nogal betekenis heeft.
Andrea Wulf liet na om in te gaan op de betekenis van religie op het natuuronderzoek; op alle wetenschappelijk onderzoek overigens.
Maar wie over geologie ging nadenken, en vervolgens moest constateren dat de Bijbel het weleens heel principieel mis kon hebben over de tijd dat de aarde bestaat, diende deze aanstootgevende ketterij vervolgens wel heel voorzichtig te brengen indertijd.
Tijdgenoten zagen eind 18e eeuw fossielen nog als overblijfselen van de zondvloed.
Speelde er ook nog een dominante stroming als de fysico-theologie, die het natuuronderzoek nuttig achtte omdat zo de grootsheid des Heeren schepping nog eens benadrukt werd. De Bijbel der natuur was de tweede openbaring God’s.
Alexander von Humboldt moet met zijn vernieuwende ideeën over klimaatzones, of diens vermoeden dat Zuid-Amerika waarschijnlijk ooit aan Afrika vast zat, genoeg vijanden hebben geschapen indertijd. Zal het publieke succes van zijn boeken ook niet overal goed zijn gevallen.
Terwijl Humboldt dus éen van de onderzoekers was die mee hebben geholpen om God als verklaring voor alles uit de wetenschap te verjagen, vond de biografe het niet de moeite waard om over dit aspect te schrijven. Ik acht dat een werkelijk onbegrijpelijke omissie; die zelfs tot geschiedvervalsing leidt.
Niemand presteert iets volledig in zijn eentje. De geschiedenis van de wetenschap moet daarom niet te zeer versimpeld worden tot een verhaaltje over grote zieners, die daarin dan ineens het licht hebben gezien. Nee, zulke mensen bouwde verder op wat er was; zelfs als dit was door zich er tegen af te zetten.
Tegelijk is The Invention of Nature wel heel goed in andere dingen. Alexander von Humboldt leefde lang, en leefde mede daardoor in roerige tijden. En de evenementiële geschiedenis zit heel mooi, terloops, in dit boek verweven. Napoleon kwam op, en ging onder. Zuid-Amerika zou zich bevrijden van het Spaanse koloniale bewind, en Pruisen, niet te vergeten, werd het machtigste van de Duitse landen; hoewel Duitsland nog altijd geen eenheid was.
Humboldt was een groot deel van zijn leven kamerheer van de Pruisische vorst — en hij moest die betrekking in dat oervervelende Berlijn wel houden, want hij had het traktement nodig. De vorst had overigens 250 kamerheren. [En Wulf verklaart mij onvoldoende waarom Humboldt blijkbaar nergens anders terecht kon].
Dus bood Andrea Wulf ook een heel aardig beeld van hoe wetenschap gefinancierd werd indertijd. De wetenschappers zelf waren de grootste mecenassen. En die grote onderzoeksreis die Humboldt ooit nog door Rusland maakte, kwam er enkel omdat de Tsaar eiste dat de onderzoekers grondstoffen en bodemschatten zouden vinden.
The Invention of Nature werd nogal enthousiast ontvangen in 2015. Wat mede zal komen door een omissie in de Angelsaksische cultuur. Door liefst twee wereldoorlogen is alles wat naar Duitse cultuur riekt er zo goed als vergeten. Kon Andrea Wulf evenwel overtuigend aantonen dat latere kopstukken uit het Britse en Amerikaanse natuuronderzoek nogal schatplichtig waren aan die ene avontuurlijke Pruisische kamerheer. Humboldt muntte weliswaar niet zelf het begrip ‘ecosysteem’, maar hij wees een navolger wel de weg naar dit idee dat alles in de natuur met elkaar samenhangt. En daarmee ook dat de mens niet eindeloos van de natuur nemen kan, zonder dat dit gevolgen hebben zal.
Zal dus aan het succes van deze uitgave hebben bijgedragen dat het mode is om de opwarming van de aarde aan menselijk handelen te verwijten. Het boek past goed in het huidige idee dat de aarde veel makkelijker gekwetst kan worden dan gedacht. Wat dan zwaarte krijgt door het besef dat dit al een oud idee is. Van mensen bovendien die wel meer goed hadden gezien.
RSS feeds