Verdorven genootschap ~ Philipp Blom

Als eenmaal iets vanzelfsprekend is, wordt het moeilijk om te begrijpen dat mensen ooit anders kunnen hebben gedacht. Zo luidt het principiële probleem van de geschiedschrijving, in éen zin samengevat.

Zelfs al bestaan er zelfs in onze relatief verlichte tijden voorbeelden te over bijvoorbeeld van groeperingen elders die er wel nog absolute overtuigingen op na houden, over wat waarheid is; en daarmee goed. Zie ISIS-strijders bewust archeologische schatten vernielen, en verontwaardiging laait meteen op. Terwijl zulke lieden er nu net speculeerden angst te zullen zaaien door hun brute dadendrang publiek te maken.

En zo werkt propaganda.

In Het verdorven genootschap beschreef Philipp Blom hoe éen Franse Salon in de achttiende eeuw ons benul over wat goed is, en wat niet, grotendeels zou gaan bepalen. Tegelijk werden veel van de mannen die de salon frequenteerden in hun eigen tijd als nogal gevaarlijk beschouwd; omwille van hun ideeën.

De voornaamste twee die door Blom beschreven worden zijn zelfs vrijwel vergeten. Over Baron Thiry d’Holbach (1723 — 1789), die gastheer was van de Salon, is ook relatief weinig bekend. Nooit werd er een biografie over hem gepubliceerd. Wat hij schreef aan bijvoorbeeld atheïstische traktaten verscheen ook altijd onder schuilnaam.

Maar zelfs van Denis Diderot (1713 — 1784) is het filosofische werk goeddeels vergeten. Diderot wordt nu nog altijd geëerd als de maker van de Encyclopédie — die op zich niet eens de eerste encyclopedie was. Alleen had deze uitgave als nieuwigheid de lemma’s op alfabetische volgorde te brengen, en niet met de belangrijkste als eerst.

Ik merkte bij het lezen al relatief veel van deze geschiedenis af te weten; alleen dan wel op een vreemd verbrokkelde manier. Over de meeste van de denkers die in het boek voorkomen — David Hume, Jean-Jacques Rousseau — was me bijvoorbeeld éen en ander bekend. Alleen was dat dan altijd geïsoleerd. Niet eerder zag ik al deze levens zo met elkaar verbonden worden, en in perspectief geplaatst, als in Het verdorven genootschap.

Bracht het boek nog heel prettige feiten ook.

Zo moest de uitgave van de Encyclopédie ooit voor zes jaar gestaakt worden, door politieke weerstand van de Jezuïeten. Alleen verloren deze aan invloed toen ze hun kapitaal verspeelden in éen van de Zuidzee-bubbels; waardoor ze de publicatie van nieuwe delen niet langer tegen konden houden.

Moest ik iets op dit boek aan te merken hebben, dan toch dat het me wat te veel een geschiedenis is van keuvelende mannen rond een ongetwijfeld goed gevulde tafel. Mannen die teruggrepen op oude Griekse ideeën over het goede leven, waarin godsdienst geen enkele rol speelde.

Er ontbreekt met iets te veel hoe ontwikkelingen van buiten de filosofie invloed hadden op al het denken.

Blom noemt wel dat door alle zeereizen die de Europeanen maakten tot het continent doordrong dat vrijwel alle culturen elders ook godsdiensten hadden, en daarbij zelfs weleens meer dan éen God.

Maar reizen lijkt me lang niet de enige factor in de algemene vermeerdering van kennis in de achttiende eeuw.

Philipp Blom, Het verdorven genootschap
De vergeten radicalen van de Verlichting
444 pagina’s
De Bezige Bij, 2010
vertaling door Pon Ruiter van The Wicked Company, 2010

Vertigo Years ~ Philipp Blom

Ik vond The Vertigo Years meer een knappe geschiedschrijving dan een interessant boek. Blom is er goed in geslaagd een beeld van een wat vergeten periode te geven, door te benadrukken wat er allemaal al speelde tussen 1900 en 1914, dat later in de eeuw nog zo van belang zou worden. Van massavermaak tot massamoord, van emancipatie tot eugenetica, van ontwikkelingen in de kunst tot ideeën over technologie. En noem alles verder maar op.

De evenementiële geschiedenis van die tijd wordt ook prettig vlot afgedaan. Want, hoewel alle hoofdstukken een jaar beslaan in het boek, zijn die toch maar rond de dertig pagina’s lang. En daarbij gebruikt Blom die ruimte telkens meer om een thema uit te diepen, dan om compleet te willen zijn over wat er gebeurde.

Blom heeft verder vele anekdotes opgeduikeld, en dus is dit om te lezen niet zelden een amusant boek.

Toch stond er niets in het boek dat me werkelijk verbaasde. Blom vindt namelijk hetzelfde belangrijk wat al zo veel historici belangrijk vonden. Hij stelde geen bijzondere vragen aan dat verleden. Blom speelt wat mij betreft vals door de geschiedenis te bekijken aan de hand van wat de geschiedenisboekjes inmiddels van betekenis hebben gemaakt.

En hoewel Philipp Blom van zijn lezers vraagt om net te doen of ze niet weten wat er na 1914 gebeurde, vergeet hij daarbij éen ding. Ik weet echt niet hoe de wereld erbij lag in 1900. En Blom informeert me al evenmin over de alledaagsheden van die tijd.

Om nog maar eens te noemen waar het mij om gaat in de geschiedschrijving: wat was toentertijd normaal? Hoe lag de gemiddelde levensverwachting in 1900? Hoeveel mensen woonden er gemiddeld in een huis? Hoeveel steden hadden al een elektriciteitsnet? Blom noemt de uitvinding van elektriciteit wel, maar poneert verder slechts wat reacties van tijdgenoten op dit mirakel. En hoe zat het dan met waterleiding? Riool? Hoeveel kinderen gingen er naar school? Hoeveel naar een universiteit?

Is het waar dat in sommige grote steden zeker 40% van de bevolking aan syfilis leed, voor er werkzame antibiotica was; decennia later in de eeuw?

Ik begrijp heel goed dat dergelijke statistische informatie per land en regio verschilt, en het hoge eisen stelt aan een schrijver om dergelijke harde feiten elegant in een verhaal te weven. Ze geheel negeren is alleen ook weer zo wat. Een tijd beschrijven door alleen maar stil te staan bij ideeën en opvattingen die wij nu nog herkennen, is niet direct altijd het meest informatief om zo’n periode te tekenen.

En daarom noemde ik Blom’s keuzes ook veilig, en niet direct voor mij interessant.

Philipp Blom, The Vertigo Years
Change and Culture in the West,
1900—1914
466 pagina’s
Phoenix, 2008