Verdorven genootschap ~ Philipp Blom
Als eenmaal iets vanzelfsprekend is, wordt het moeilijk om te begrijpen dat mensen ooit anders kunnen hebben gedacht. Zo luidt het principiële probleem van de geschiedschrijving, in éen zin samengevat.
Zelfs al bestaan er zelfs in onze relatief verlichte tijden voorbeelden te over bijvoorbeeld van groeperingen elders die er wel nog absolute overtuigingen op na houden, over wat waarheid is; en daarmee goed. Zie ISIS-strijders bewust archeologische schatten vernielen, en verontwaardiging laait meteen op. Terwijl zulke lieden er nu net speculeerden angst te zullen zaaien door hun brute dadendrang publiek te maken.
En zo werkt propaganda.
In Het verdorven genootschap beschreef Philipp Blom hoe éen Franse Salon in de achttiende eeuw ons benul over wat goed is, en wat niet, grotendeels zou gaan bepalen. Tegelijk werden veel van de mannen die de salon frequenteerden in hun eigen tijd als nogal gevaarlijk beschouwd; omwille van hun ideeën.
De voornaamste twee die door Blom beschreven worden zijn zelfs vrijwel vergeten. Over Baron Thiry d’Holbach (1723 — 1789), die gastheer was van de Salon, is ook relatief weinig bekend. Nooit werd er een biografie over hem gepubliceerd. Wat hij schreef aan bijvoorbeeld atheïstische traktaten verscheen ook altijd onder schuilnaam.
Maar zelfs van Denis Diderot (1713 — 1784) is het filosofische werk goeddeels vergeten. Diderot wordt nu nog altijd geëerd als de maker van de Encyclopédie — die op zich niet eens de eerste encyclopedie was. Alleen had deze uitgave als nieuwigheid de lemma’s op alfabetische volgorde te brengen, en niet met de belangrijkste als eerst.
Ik merkte bij het lezen al relatief veel van deze geschiedenis af te weten; alleen dan wel op een vreemd verbrokkelde manier. Over de meeste van de denkers die in het boek voorkomen — David Hume, Jean-Jacques Rousseau — was me bijvoorbeeld éen en ander bekend. Alleen was dat dan altijd geïsoleerd. Niet eerder zag ik al deze levens zo met elkaar verbonden worden, en in perspectief geplaatst, als in Het verdorven genootschap.
Bracht het boek nog heel prettige feiten ook.
Zo moest de uitgave van de Encyclopédie ooit voor zes jaar gestaakt worden, door politieke weerstand van de Jezuïeten. Alleen verloren deze aan invloed toen ze hun kapitaal verspeelden in éen van de Zuidzee-bubbels; waardoor ze de publicatie van nieuwe delen niet langer tegen konden houden.
Moest ik iets op dit boek aan te merken hebben, dan toch dat het me wat te veel een geschiedenis is van keuvelende mannen rond een ongetwijfeld goed gevulde tafel. Mannen die teruggrepen op oude Griekse ideeën over het goede leven, waarin godsdienst geen enkele rol speelde.
Er ontbreekt met iets te veel hoe ontwikkelingen van buiten de filosofie invloed hadden op al het denken.
Blom noemt wel dat door alle zeereizen die de Europeanen maakten tot het continent doordrong dat vrijwel alle culturen elders ook godsdiensten hadden, en daarbij zelfs weleens meer dan éen God.
Maar reizen lijkt me lang niet de enige factor in de algemene vermeerdering van kennis in de achttiende eeuw.
RSS feeds