Lifelong Interest ~ E.H. Gombrich

Sommige boeken zijn haast niet anders dan een reeks goede TV-programma’s. Opvallend dat ik vooral deze associatie overhoud aan de gesprekken die Didier Eribon voerde met de kunsthistoricus Ernst Gombrich.

Goed, dan past er in een boek veel meer tekst dan in een TV-uitzending; omdat het altijd zo veel tijd kost om al die woorden uit te spreken. En dan kan een uitzending over een kunsthistoricus meer illustraties kunnen bieden dan een boek, zonder dat dit stoort.

Maar het effect van dit boek was hetzelfde als wanneer ik ontspannen naar een reeks interviews met Gombrich op televisie had gekeken. Ik ben ineens even goed geïnformeerd over diens leven, en zijn opvattingen. Al te diep groef dat verder niet. En tegelijk kostte het allemaal geen enkele moeite de informatie tot mij te nemen. Ik sloeg dit boek verkwikt dicht, klaar voor een volgende episode in mijn leven.

Meest opvallende kennis die ik aan de interviews overhoud is dat Gombrich bevriend was met Karl Popper. En dat hij nog een grote rol gespeeld heeft bij de totstandkoming van The Open Society and its Enemies.

De correspondentie daarover werd in de oorlog op microfilm verstuurd. Dat scheelde gewicht.

En misschien dat de zielverwantschap tussen Popper en Gombrich voor mij verklaart waarom ik de laatste altijd zo graag heb gelezen. Er zit een nuchterheid in zijn werk, die zo prettig afwijkt van wat andere kunsthistorici presteren. Hij heeft geen ideologie te verkopen, die hem tot profeet zou maken; of misschien zelfs tot god.

Art does not exist, only artists do.

zo schreef hij als eerste zin van het boek The Story of Art.

Mooi aan de interviews was ook dat Gombrich uitgebreid inging op de visie van een kunsthistoricus als Panofsky; die met diens iconografie ontstellend veel invloed heeft gehad op het vak. Maar al dat geïnterpreteer, en dat zo moeizaam naar symbolen zoeken in schilderijen uit de Nederlandse Gouden Eeuw, vond Gombrich al gauw te vergezocht.

Misschien wordt het tijd eens iets van het hele oeuvre te herlezen.

E.H. Gombrich, A Lifelong Interest
Conversations on Art and Science with Didier Eribon
192 pagina’s
Thames and Hudson, 1991

Sense of Order ~ E.H. Gombrich

Van de kunsthistoricus Gombrich [1909 – 2001] hoort elk beschaafd mens op zijn minst The Story of Art te hebben gelezen. En als het even kan ook Art and Illusion daar nog bij; vanwege de ideeën in deze boeken over de werking van kunst.

Dit boek, The Sense of Order, zou de evenknie zijn van Art and Illusion, maar dan net helemaal anders, omdat het alleen over versieringen en ornamenten gaat. Niet de figuur in isolement is van belang, zoals in de beeldende kunst, maar de indruk die het totaal geeft. Want, er is iets bevredigends, en dit geldt voor mensen uit alle culturen, in alle tijden, aan evenwichtige decoratie.

En hoewel het op zich interessant is om eens stil te staan bij iets dat vrijwel niemand opvalt — had u de repeterende boomblaadjes in het donkere achtergrondmotief van deze website al eens gezien? — leverde dat meer een kijkboek op dan een leesboek.

Prettig is het dat Gombrich z’n voorbeelden overal weghaalt, omdat zich herhalende patronen overal voorkomen. Tegelijk zijn de redenen waarom mensen krullen zijn gaan gebruiken, of herhalingen, en herhalingen met een kleine verspringing daarin, telkens weer anders. Terwijl het eindresultaat dan weer zulke grote overeenkomsten vertoont, dat dit de verschillen tussen culturen overstijgt.

Tegelijk heeft Gombrich in het boek ook foto’s opgenomen van sneeuwvlokken. Die ondanks al hun onderlinge verschillen toch telkens zo’n prachtige regelmaat vertonen dat ook de natuur daar een grote voorkeur voor lijkt te hebben.

Voor mijn gevoel deed Gombrich wat te weinig met deze constatering. Net als dat zijn beschouwingen over gezichtsbedrog — die vaak erop neerkomt dat mensen iets willen zien dat er niet is — me ook niet ver genoeg gingen.

Maar als inventarisatie van een zo makkelijk te negeren verschijnsel, en als bronnenboek voor allerlei nergens anders getoonde decoraties, is dit een wonderbaarlijk rijke uitgave.

E.H. Gombrich, The Sense of Order
A study in the psychology of decorative art
The Wrightsman Lectures delivered under the
auspices of the New York University Institute of Fine Arts
411 pagina’s
Phaidon 1994, oorspronkelijk 1979

voorbeeld dat ook Gombrich gebruikt: Roosvenster in de Notre Dame, vroege 13de eeuw

© Robert C