Eerst de waarheid, dan de schoonheid ~ André Klukhuhn & Toef Jaeger sam.

Geen moeizamer leesteksten dan lezingen. Het oor heeft nu eenmaal meer taal nodig voor een goed begrip dan het oog. Clichés die al luisterend niet eens herkend worden, omdat ze enkel glijmiddel zijn in het betoog, zien er op papier in druk al gauw ontluisterend onnozel uit.

Als een lezingenreeks dus ooit nog tot boekuitgave leidt, dan zou dat moeten als in Eerst de waarheid, dan de schoonheid gebeurd is. Deze bundel verscheen eerst in 2004, terwijl de opgenomen teksten gebaseerd zijn op voordrachten die al in 2000 werden uitgesproken.

Toen organiseerde Studium Generale Utrecht samen met de Stichting Literaire Activiteiten daar een reeks lezingen over de vraag: Wat is belangrijker, schoonheid of waarheid?

En waar ontmoeten die twee elkaar?

Opvallend is dan dat de filosoof Jaap van Heerden amper vijf bladzijden nodig heeft voor zijn betoog over ‘Verbeeldingskracht in literatuur en wetenschap’. Waar Herman Franke er bijna dertig gebruikt, om te schrijven over de relaties tussen criminologie en literatuur.

Opvallend veel Nederlandse criminologen van de vorige generaties waren namelijk ook literatoren. Arnold Aletrino, J.B. Charles, Andreas Burnier, Manuel Kneepkens, Peter Hoefnagels. En later ontbrak die vanzelfsprekendheid. Maar kwam dit dan omdat in hun tijd het eigen vak te kalm was, terwijl de misdaad daarna sterk is toegenomen?

Een groot nadeel van bundels als deze is wel dat ze eigenlijk alleen nut hebben om met nieuwe schrijvers of denkers kennis te maken. Want, hun teksten worden altijd sterker binnen de context van hun eigen boeken.

Vincent Icke deed nog zo veel meer met zijn fascinatie voor Christiaan Huygens. En zelfs samensteller André Klukhuhn heeft elders inhoudelijker geschreven over wat hij als verschillen ziet tussen ‘de twee culturen’. Van Heerden’s betoog staat beter in zijn eigen boek.

Dus gold persoonlijk simpelweg dat een boek dat ik uitkoos omdat er zo veel auteurs aan mee hadden gewerkt die ik waardeer juist daardoor wat tegenviel. Omdat ik hun werk al kende, was er te weinig nieuw. De bundel deed me wat denken aan zo’n overzicht dat in december wordt uitgezonden op TV, van alle rampen die in een jaar gebeurden, of wie er allemaal een sportwedstrijd won. De beleving mist dan altijd die er eerder wel was.

André Klukhuhn & Toef Jaeger sam.
Eerst de waarheid, dan de schoonheid
Beschouwingen over wetenschap en kunst
174 pagina’s
Uitgeverij Bert Bakker, 2004

Koning Eenoog ~ Toef Jaeger

Heeft Henk van Woerden [1947 — 2005] ooit nog eens iets principieels gezegd over dat ene oog van hem en de beeldende kunst; over zijn fysieke handicap en dat werken in het platte vlak? Over het gegeven dat schilderen het platslaan is van iets, een werkelijkheid desnoods, door een reductie naar twee dimensies?

Want hoeveel diepte zag hij nog, na zijn linkeroog al te hebben moeten missen op zijn vijfde? Uiteindelijk gebeurt dat zien met de hersenen, die veel kunnen compenseren — zodat ik met mijn perfecte linker- en zwaar bijziende rechteroog ook zonder bril op kan autorijden zonder de wereld dan vol in 3D waar te nemen.

Kan de verzekering na een ongeluk trouwens nog wel moeilijk gaan doen.

Ik las Koning Eenoog allereerst om meer over Van Woerden’s andere werk te leren dan de boeken. Hij begon namelijk als schilder. Dat schrijven kwam pas later. Alleen gaf Toef Jaeger me over de beeldende kunsten niet heel veel. Het boek biedt een katern met illustraties in kleur; waaronder enkele schilderijen die op uitnodigingen van exposities waren gedrukt.

De ware doorbraak, en daarmee de erkenning als beeldend kunstenaar bleef trouwens ook uit. Terwijl dat schrijven hem juist wel lof opleverde en prijzen.

Toef Jaeger vertelde wat mij betreft twee andere verhalen in haar biografie. Waarvan het bekendste dat is over de buitenstaander Henk van Woerden — die als jongetje van negen met zijn ouders naar Zuid-Afrika emigreerde, en daar nooit aardde, om twaalf jaar later naar Nederland terug te keren, om daarop ook hier weer een vreemde te zijn.

Dat is het verhaal namelijk dat ook Van Woerden’s romans bieden. Waarbij deze schrijversbiografie trouwens aangenaam veel extra informatie bood over deze boeken. Enfin, zo veel werden dat er uiteindelijk niet. Op boeklog zijn ze allemaal al eens langs gekomen.

Blijft alleen staan dat zijn Tikoes éen van de weinige romans is die ik eeuwig zal kunnen herlezen. Om de merkwaardige contrasten waarschijnlijk. Zo is dat het boek van een duidelijk verliefde man, terwijl er nogal wat op het object van zijn begeerte valt aan te merken. Dat is een moordenares. Alleen doet dit er in het geheel niet toe in de wittebroodsweken van die relatie.

Staat die prille liefde vervolgens nogal in tegenstelling tot de spanningen in het Zuid-Afrika waar ze op reis gaan — het land dat zo wreed gewelddadig kan zijn. Overigens leerde Toef Jaeger me dat Tikoes zich waarschijnlijk afspeelt in 1994; tijdens een grote taxi-oorlog; en niet in 1989 zoals ik dacht.

Bracht de biografe daarnaast ook dat andere verhaal nog, over de man als man. Twee keer trouwens. Want Henk van Woerden geleek in zijn blinde egoïsme nogal op zijn vader; van wie terloops ook het weinig geslaagde leven wordt geschetst.

Al was die vader wel echt fout geweest, in de oorlog, waardoor er erg weinig landen overbleven om naartoe te emigreren naderhand.

Henk van Woerden ontvluchtte die andere gedwongen rassenscheiding tenminste nog.

Dus zou haast een gewetensvraag kunnen zijn óf ik Tikoes nog blief, nu er die zekerheid is dat de auteur zo veel vrouwengeschiedenissen doormaakte in zijn leven, en zo veel vrouwen beschadigde daarbij. Leek hij evenmin ooit een vader te zijn geweest voor zijn dochter.

Alleen is dit dan dus het vreemde aan de kunsten. Dat een ‘mooi boek’ gemaakt kan zijn door een minder mooi mens. Dat het kunstwerk, tijdens alle tijd die ervoor nodig is om het te scheppen, en om nog eens verbeteringen aan te brengen, een volmaaktheid kan bereiken die het leven, met al het geploeter op sommige dagen, doorgaans niet heeft. En over Van Woerden wist ik tot het lezen van deze biografie te weinig om hem ooit als held te hebben gezien.

Toef Jaeger, Koning Eenoog, een migrantenverhaal
Leven en werk van Henk van Woerden
320 pagina’s
Atlas Contact, 2015