Two Cultures ~ C.P. Snow

► door: A.IJ. van den Berg

Snow’s lezing over de kloof tussen culturen was typisch zo’n oertekst die ik altijd nog eens behoorde te lezen. Ik kende de reputatie. Ik wist van de soms overdreven heftige reacties die de tekst had opgeleverd in de jaren vijftig, onder meer van literatuurcriticus F.R. Leavis. En vanzelfsprekend was me niet ontgaan dat de lezing een sjibbolet had opgeleverd.

Doorgaans wordt Snow’s argumentatie samengevat met de wat domme vraag ‘Wat is de Tweede hoofdwet van de thermodynamica?’ Bedoeling van Snow daarmee was om aan te geven dat er elementaire vragen bestaan, waarvan het werkelijk onnozel is dat mensen die niet kunnen beantwoorden. Terwijl geen Brit zal durven toegeven nooit een woord van Shakespeare te hebben gelezen, is die schaamte er niet als ze moeten toegeven basale kennis te missen over de wereld om hen heen.

Goed aan deze uitgave is dat niet alleen Snow’s oorspronkelijke lezing erin staat, maar dat die ook een reactie geeft van een paar jaar later. Toen dezelfde C.P. Snow het betreurde ooit die Tweede hoofdwet gebruikt te hebben als voorbeeldvraag. Want, het gaat natuurlijk niet om die vraag. Puur weten wat deze wet inhoudt, is bovendien nog iets anders dan begrijpen waar die voor staat; wat de manier van denken daarachter is.

Snow had misschien ook beter een testvraag over DNA kunnen stellen, zo meende hij in die latere lezing. Mede omdat kennis over wat leven is, meer mensen direct zal aanspreken. Omdat de daarbij horende vragen ook het probleem oproepen van wat de plaats van de mens in de wereld is. Waarmee Snow tegelijk hint naar de neiging van een instituut als de kerk om zulke kwesties te negeren.

Wat mij aan beide lezingen opviel, was allereerst de enorme breedsprakigheid van Snow. De tekst leest alsof iemand een woordelijk dictaat heeft verwerkt. Het aantal feitelijke mededelingen dat hij doet, is vrij beperkt.

Maar wat me bovenal opviel, is dat C.P. Snow’s visie de afgelopen jaren plots weer actueel werd. Uiteindelijk gaat de The Two Cultures over niets anders dan de vraag wat mensen weten moeten; met als toespitsing hoe het onderwijs daar dan op moet inspelen. Ofwel, de kwestie is of er een culturele canon bestaat, en welke kennis daar dan in hoort.

Elders heb ik al uitgebreid mijn weerzin uitgesproken tegen bijvoorbeeld de geschiedeniscanon, of al die lijsten met boeken die iedereen per se gelezen moet hebben. Mij ergert vooral de pretentie daarin dat een klein gezelschap specialisten nu wel even kan bepalen wat anderen moeten weten.

Zo ik tot onderwijshervormingen zou moeten adviseren, dan zou daarin vooral mijn weerzin doorklinken tegen het industriële karakter van vrijwel al onze scholing. Het rendement van een onderwijs dat iedereen door dezelfde mal perst, lijkt me aanmerkelijk lager dan zou kunnen. En zou moeten. Maakt daarmee niet uit hoe die mal eruit ziet, of uit welk edelmetaal die bestaat.

Blijf ik ondertussen wel in koor meehuilen met C.P. Snow dat bijvoorbeeld onze literatoren vrijwel niets weten van de wereld om hen heen. Gaat het nog niet eens alleen om het tekort aan natuurwetenschappelijke kennis. Wat éen reden is waarom ik steeds meer non-fictie lees.