Superlijm ~ Etgar Keret

Groot verschil tussen de verzamelde verhalen in Superlijm en die in Zeven vette jaren was alleen al de taal.

Dat andere boek is een tweedehands vertaling, waartoe Keret’s zinnen eerst versimpeld werden naar het Engels, en daarop nog eens naar het Nederlands zijn overgezet. Die uitgave is schraler. Platter.

Superlijm komt wel rechtstreeks uit het Hebreeuws. Voeg daar aan toe dat nogal wat van de ruim vijftig verhalen in het Israëlische leger zijn gesitueerd, en niet om de zeden en gewoonten daar te prijzen, en de taal in dit boek is van een werkelijk heel andere aard als in dat andere.

Zo lijkt de humor, die er wel degelijk is, nogal wat minder te zijn aangezet. Absurdisme daarentegen volop, tot en met surrealisme aan toe zelfs.

Al weegt daar misschien ook bij mee dat in Superlijm de heel vroege verhalen zijn verzameld van Etgar Keret [1967]. De teksten uit de tijd dat hij het allemaal nog uit had te vinden, dat schrijven en vertellen. Terwijl hij op dit moment misschien alles veel meer op eenzelfde toon schrijft. Met de ervaring ontstaat ook weleens een vorm van gelijkschakeling.

Dit boek illustreert verder dat Keret’s uitgevers elders zijn verhalen in heel verschillende verzamelingen hebben uitgebracht. Zo is een deel van dit boek al eens verschenen in de bundel Gaza Blues. Onvoorspelbaar aan deze boekuitgaven blijft of alles wat er in staat wel helemaal nieuw is voor de lezer.

En hoewel ik blij ben nu al die vroege verhalen uit Keret’s te hebben gelezen die geïnspireerd werden door zijn diensttijd van drie jaar zat daarin toch de waarde niet van deze bundel. Soldatenverhalen houden iets generieks. Ongeacht het land waarin ze zich afspelen, of de tijd. Dat doet de hiërarchie van de organisatie met de personages, en de eis van blinde gehoorzaamheid aan een grillige macht.

Goed daarentegen zijn wel de absurde verhalen, zoals dat wat de titel gaf aan dit boek. Of ‘Buizen’. Of ‘Niemand begrijpt de Kwantums’. Zelfs al zijn dat allemaal, hoe vreemd uiteindelijk ook, vertellingen rechtuit.

De waarde van zulke verhalen zit ook vooral in de onvoorspelbaarheid daarvan — omdat die zo veel over de schrijver zegt. Die durft tenminste wat.

Auteurs genoeg verder die de werkelijkheid geen moment durven te verlaten. Omdat een verhaal dat waar gebeurd kan zijn voor hen een sterker verhaal lijkt dat éen met duidelijk verzonnen elementen. Terwijl het toch weleens helemaal andersom zou kunnen wezen.

Etgar Keret, Superlijm
225 pagina’s
Podium, 2013
vertaling door Ruben Verhasselt van Tsinorot, 1992

Zeven vette jaren ~ Etgar Keret

Er was een bekroonde documentaire voor nodig om me te wijzen op het bestaan van de Israëlische schrijver Etgar Keret [1967]. Het is dus niet alleen lezen dat verder doet lezen.

En heel goed aan die documentaire was dat de makers de dubbelheid wisten aan te geven in de verhalen van Keret. Want dat de man humoristisch kan schrijven, valt meteen wel op. Dat die humor daar niet zo maar staat, is al iets anders.

Er zullen dan ook weinig landen zo raar in elkaar steken als Israël. Alleen al omdat het constant in oorlog is, of er anders wel directe oorlog dreigt. Dus moest Etgar Keret drie jaar het leger in, net als iedereen.

En niemand komt ongeschonden uit dat leger weer thuis. Ook is er de dagelijkse stress van alle mogelijke aanslagen nog. Een schrijver kan dan misschien nog uit die absurditeit wegkomen door zijn eigen wereldjes te ordenen op papier.

Hij schreef in dat leger, op een geheime basis ergens, zijn eerste verhaal. De documentaire vertelt ook na wat er met dat eerste verhaal gebeurde. En ook in deze autobiografisch getinte bundel is deze geschiedenis opgenomen.

Zijn oudere broer gebruikte dat eerste manuscript om er de drol mee op te rapen van zijn hond, toen Etgar hem om een eerste reactie kwam vragen. Wel na overigens de bevestiging te hebben gekregen dat er nog een kopie zou zijn.

In Zeven vette jaren zijn verhalen verzameld die Etgar Keret schreef over zichzelf, en zijn naaste familie. Hij en zijn vrouw Shirah Geffen, die ook op eigen kracht bekend is geworden, kregen een zoon, die de naam Lev draagt. En Lev speelt nogal eens een rol mee in de verhalen. Of anders is het wel het gegeven dat Keret door deze jongen ineens vader werd; en daarmee een plaats in de maatschappij ging innemen met allemaal heel nieuwe gewoonten en regels.

Zo sterk als de absurde korte verhalen die ik los her en der inmiddels las van hem, zijn deze autobiografische schetsen niet. En ook kwam Etgar Keret helaas niet los van de stijlfiguur aller humoristische columnisten, om zichzelf als een grotere schlemiel af te schilderen dan hij is.

Maar, ik heb een keer of wat hardop moeten lachen om dit boek; en dat is toch iets waarin weinig auteurs slagen. En dan was de humor in dit boek nog wel eerst vanuit het Hebreeuws naar het Engels vertaald, en daarop pas naar het Nederlands. Troost was al helemaal dat het verhaal van hoe zijn vader zijn moeder ontmoette op papier zo veel beter nog was dan uitgespeeld in die documentaire.

Etgar Keret, Zeven vette jaren
Zo goed als waargebeurde verhalen
174 pagina’s
Podium, 2014
Uit het Engels vertaald door Adriaan Krabbendam