Man Who Invented History ~ Justin Marozzi

Twee boeken over Herodotos hebben dan toch als uitwerking gehad dat ik nu overtuigd ben deze oer-historicus nog eens zelf te moeten lezen. Door andermans enthousiasme verdween het vooroordeel dat een antieke tekst allereerst stoffig is, en achterhaald. Onbereikbaar geworden ook, door alle sindsdien verstreken tijd.

Want, als zo’n oud boek nog altijd in druk is, en daarbij niet eens een heilig boek is, zal het grote en universele kwaliteiten hebben.

Gaat het me er nog niet eens om dat Herodotos [485 v.Chr. — 425/420] volgens Justin Marozzi hetzelfde deed als de hedendaagse roddelbladen, en het haast altijd over sex had; om zijn verhalen leesbaarder te maken.

Marozzi schreef met The Man Who Invented History overigens een wat curieuze mix van reisboek, en geschiedkundige verhandeling. Zo reisde hij Herodotus na, door Griekenland, Turkije, Irak, en Egypte — voor Herodotus de enig bekende wereld. En hij mixt dan zijn eigen ervaringen met die van zijn grote voorganger van tweeënhalf millennium terug.

Of, eigenlijk is het niet eens vreemd dat Justin Marozzi dit deed. TV-programma’s over geschiedenis doen zo vaak weinig anders. Daarin staat er ook altijd ineens een presentator op een historische locatie voor de camera een tekstje op te lepelen — en deze is dan altijd in beweging daarbij. Televisie verafschuwt namelijk het stilstaande beeld.

Maar aan deze door de TV beïnvloedde benadering van de geschiedenis voegde Marozzi dus nog observaties toe over zijn eigen ervaringen. Al geef ik toe dat het spannend moet zijn om een door oorlog verscheurd land als Irak te bezoeken; mede gezien alle veiligheidsmaatregelen die daarbij nodig waren.

De opmerking in dit boek waar ik het langst over na heb moeten denken, gaat daarentegen over de beslissende overwinning van de Grieken op de Perzen — Herodotos schreef overigens vooral over de strijd tussen de Griekse stadsteden en de Perzen.

Marozzi claimt namelijk dat de Westerse wereld, met al zijn vrijheden en verworvenheden, nooit had kunnen bestaan, hadden de Grieken in 480 voor Christus niet de Slag bij Salamis gewonnen.

En ik blijf enorme moeite houden met de stelligheid van zulke uitspraken over de loop van de geschiedenis.

Laat me dat toelichten met een ogenschijnlijk extreem voorbeeld. Altijd als ik een archief bezoek, of een grote bibliotheek, zijn daar mannen op leeftijd bezig om hun stamboom uit te zoeken. Punt voor mij is daarbij alleen dat stambomen een erg schoongewassen versie bieden van iemands voorgeslacht. Enkel de moeder weet of haar kind ook werkelijk van de echtgenoot is — al bestaan er tegenwoordig DNA-testen. Stambomen negeren daarmee sowieso het zo veelvuldige bestaan van overspel.

Ook historici zie ik vooral schoongeschrobde stambomen oprichten — want ze kunnen doorgaans niet eens weten welke kennis er voor hen onbekend is over gebeurtenissen in het verleden.

Zelfs wie er kijkt naar zoiets elementairs als de menselijke geschiedenis als geheel. En dan het geringe tal individuen in ogenschouw neemt waarvan wij allen afstammen — neem alleen al dat er een biologische Eva en een biologische Adam hebben bestaan — weet dan wel zo ongeveer dat er in al die millennia aan afstamming van alles gebeurd zal zijn.

Wij allen zijn kortom de producten van overspel, verkrachting, en incest; die ergens heeft plaatsgevonden in de lange keten van ons voorgeslacht.

Maar dat er ooit een geboorte van een voorouder plaatsvond na verkrachting, incest, of overspel maakt deze gebeurtenissen nog niet tot noodzakelijke evenementen in de geschiedenis. Ja, hadden ze niet plaatsgehad, was er iets anders gebeurd, en waren wij als persoon er niet geweest. Dan ware er alleen wel een andere reeks aan mensen geboren geworden. Een voor ons persoonlijk noodzakelijke gebeurtenis is dus absoluut niet hetzelfde als een gebeurtenis die voor de gehele mensheid betekenis heeft.

Toch zoekt iedereen, altijd, bij alles, automatisch, naar de zin van een gebeurtenis.

Dat daarmee zo makkelijk een denkfout ontstaat, ziet vervolgens vrijwel niemand.

Dus kan een historicus maar beter wat minder pretenties hebben, en gewoon zo goed mogelijk een eerlijk verhaal vertellen — zoals Herodotos poogde.

Justin Marozzi, The Man Who Invented History
Travels with Herodotus
333 pagina’s
John Murry 2009, oorspronkelijk 2008