Naar de overkant van de nacht ~ Jan van Mersbergen

Augustus is opvallend genoeg de beste maand in mijn noordelijke provincie om een boek te lezen dat zich afspeelt tijdens carnaval. In augustus heeft elk dorp zijn dorpsfeesten hier. Ooit, lang terug, zullen dat uitingen van vreugde zijn geweest om de nieuwe oogst te vieren. Inmiddels is die vreugde allang in rituelen gevat, en daarmee zo makkelijk verkalkt tot een reeks aan verplichte nummers.

Maar gezopen wordt er wel altijd tijdens zulke dagen, zonder remmingen daarbij.

Wie dat wil ook, kan menig liederlijk tafereeltje gadeslaan. Onlangs nog werd in Leeuwarden een man veroordeeld die zich erin gespecialiseerd had om wild-plassende vrouwen aan te randen. Daartoe reisde hij ’s zomers de dorpsfeesten af.

Bij alle feesten in de buurt ben ik evenwel buitenstaander. Gezellig meedoen is mijn aard nu eenmaal niet.

Des te knapper werd zo bezien Jan van Mersbergen’s roman Naar de overkant van de nacht. Omdat hij het zo vanzelfsprekend maakte mee te leven met een man die een paar slapeloze dagen lang de vastenavond in Venlo volledig ondergaat.

Ook zo’n carnaval verloopt volgens regels. Je kleedt je in een ‘pekske’. Je kent de liedjes. En de hoofdpersoon Ralf draagt een scheurkalender aan een touwtje om zijn nek, om zo bij te kunnen houden hoe veel alcohol hij drinkt. Bij elk drankje wordt er een blaadje afgescheurd. Ik ben opgehouden mee te tellen toen hij boven de zestig zat.

Ralf loopt daar niet alleen rond om het leuk, en de roes waarin bijna alles vanzelf spreekt in alle gezamenlijkheid met de andere carnavalvierders. Hij lijkt ook op vergetelheid uit te zijn, om even een paar dagen uitstel te hebben van alle problemen die drukken op zijn dagelijkse leven. Zo woont hij met Sara samen, die al vier kinderen heeft van een andere man. En hij weet niet of dat wel verder moet.

Bovendien wordt er gehint naar dat er iets gebeurd zou zijn tussen hem en Sara’s oudste dochter.

En het wonder van deze roman is daarmee dat de inhoud wel in een paar regels lijkt te kunnen worden samengevat. Terwijl het niet om zulke gegevens gaat. Knap is namelijk vooral dat het boek een leesroes biedt — die misschien niet eens zo heel verschillend is aan de roezigheid waar de hoofdpersoon inzit — en tegelijk o zo leesbaar blijft.

Jan van Mersbergen, Naar de overkant van de nacht
175 pagina’s
Cossee, 2011

Schrijfdagboek ~ Jan van Mersbergen

Een kleine tweeënhalf jaar beslaat het Schrijfdagboek van Jan van Mersbergen, over zijn werk aan een roman, die zich toch in niet veel meer dan tweeënhalve dag afspeelt. Het roezige carnavalsboek: Naar de overkant van de nacht.

Dit dagboek laat onder meer zien waar de kiemen lagen voor die roman. Zo was er een man, bij Oprah, die zich gestort had op de verzorging van een gehandicapte drieling — niet eens van hem — en die tijdens het TV-interview plots leek te beseffen hoe onmenselijk zwaar de taak was die hij vrijwillig op zich had genomen.

En er was dat carnaval. Van Mersbergen wilde altijd nog een roman schrijven over het feest; mede om de hunkering die hij als jongen voelde elk jaar naar die paar dagen.

Alleen komt het bij schrijven nooit aan op zulke ideeën. Want ideeën heeft iedereen. Wil een roman ook wat voorstellen dan moet die een vorm krijgen die dwingt, en tegelijk toch volkomen vanzelf spreekt. Voor de lezer moet het allemaal lijken alsof het boek alleen op deze manier geschreven had kunnen worden.

Uit het Schrijfdagboek blijkt dat het nog lang duurde voor Van Mersbergen de maat vond die de roman het best paste. Van de worsteling om zover te komen, wordt uitgebreid verslag gedaan. Tot de auteur het éen keer wist, na de Vastelaovend in 2011 te hebben meegemaakt, en daarbij beseft te hebben waar het bij carnaval om gaat.

Daarop ging het herschrijven snel.

En zo’n jarenlange worsteling overziend, is het haast een wonder dat er nog romans verschijnen.

Nu geldt wel dat ik Naar de overkant van de nacht als boek beter geslaagd vond dan vrijwel alles wat ik aan oorspronkelijk Nederlands proza las dit jaar. In dit geval lijken alle inspanningen, en al die tienduizenden weggeworpen woorden uit eerdere versies, dus niet voor niets te zijn geweest.

Hoe prijzenswaardig Schrijfdagboek ook is, vanwege de eerlijkheid van de auteur, zijn woorden gaan wel over een boek dat algemeen onthaald is als een heel geslaagde roman. Dit bijboek volgt daar wel heel snel op. Schrijfdagboek is daarom nog niet af, voor mij.

Ik ben gewoon heel benieuwd naar Van Mersbergen’s ideeën over vijfentwintig, dertig jaar. De afstand in tijd was bijvoorbeeld zo bijzonder was aan de terugblik van Thé Tjong-Khing, op zijn werk aan de strip Arman & Ilva. Omdat deze sommige tekeningen niet kon aanzien, doordat ze in veel te weinig tijd waren gemaakt.

Tegelijk hebben bijvoorbeeld tal van dichters duidelijk gemaakt dat zij zelden goed kunnen inschatten wat hun beste werk is, achteraf.

Van romanschrijvers is dan weer bekend dat zij zelden hun eigen werk helemaal teruglezen.

* Schrijfdagboek is in pdf-formaat te downloaden bij de Revisor

Jan van Mersbergen, Schrijfdagboek
36 pagina’s
Revisor – De Bezige Bij, 2014