Saxons, Vikings, and Celts ~ Bryan Sykes

Prehistorie is volgens de definitie de tijd waaruit geen geschreven bronnen bestaan. Alleen draagt ieder mens dus codes in zich mee, die van alles vertellen over zijn of haar afkomst; tot tienduizenden jaar terug — en die nog maar relatief kort gelezen kunnen worden.

Is er over mannen wel nog net iets meer te vertellen dan over vrouwen.

Iedereen erft van zijn of haar moeder het mitochondriaal DNA [mDNA]; dat zo snel muteert dat het door wetenschappers als een kalender te lezen is. Bryan Sykes constateerde zelfs dat 95% van de mensen in Europa van 7 oermoeders afstammen.

Inmiddels heeft hij die conclusie iets moeten nuanceren. Er bestond nog een 8ste oermoeder duizenden jaren terug. Met de codenaam Ulrike. Die vooral in Scandinavië veel nakomelingen heeft wonen.

Mannen hebben bovendien een Y-chromosoom — anders waren het geen mannen ook — en dat is eveneens zo’n fragiel geval dat het betrekkelijk snel verandert. En ook voor een heleboel mannen zijn er stamvaders aan te wijzen.

De beruchtste op wereldschaal is wel Dzjengis Khan. 0,5% van de mannelijke wereldbevolking stamt van hem af.

Dankzij de kennis van DNA-patronen zijn nu dus onder meer volksverhuizingen in kaart te brengen — en zelfs met redelijke nauwkeurigheid van een datering te voorzien. En het was deze aanvulling op de geschiedenis die me het meest interesseerde aan het werk van Sykes.

Want wat archeologie vermag te vertellen over de prehistorie, weet ik wel zo’n beetje.

En hoewel deze titel veelbelovend leek, viel Saxons, Vikings, and Celts inhoudelijk toch wat tegen, als het om nieuwe feiten gaat.

DNA-onderzoek van de huidige bevolking toont onder meer aan dat de Britse eilanden en Ierland na de laatste ijstijd eerst vanuit Spanje herbevolkt werden.

Dus zal er indertijd ook een stroom vanuit het zuiden deze kant op zijn gekomen, denk ik dan — wat zoiets interesseert me net wat meer.

Pas veel later kwamen er bevolkingsstromen vanuit het noorden. Zoals de Vikingen. Maar zelfs de op de meeste noordelijke Britse eilandgroepen hebben Noormannen nooit de meerderheid van de bevolking uitgemaakt.

Genetisch onderscheid tussen Kelten en Picten is dan weer eigenlijk niet te maken. Wat de vraag oproept of er eigenlijk wel een onderscheid was; behalve dan op stamniveau. Anders dan de Romeinen maakten, toen die na hun invasie hun vijanden gingen benoemen.

Van die Romeinse invasie is overigens dan weer weinig terug te vinden in het beeld van de huidige Britse bevolking. Wat mede zal komen omdat Romeinse troepen overal vandaan zullen zijn gekomen — zeker niet alleen Italianen waren. Interessant is nog wel de aanwezigheid van vroeg genetisch materiaal uit het Midden-Oosten rondom Londen. Waarschijnlijk gekomen daar toch via de slaven die ooit met de Romeinen mee moesten.

En dat was het wel zo ongeveer in samenvatting wat ik leerde uit deze uitgave. Want, Brian Sykes herhaalde eigenlijk vooral zijn eerste boek, The Seven Daughters of Eve. En verder is deze uitgave voor een groot deel gevuld met hoe het veldwerk verliep in Ierland, Schotland, Wales, en Engeland. Al dit vanzelfsprekend, zodat Saxons, Vikings, and Celts ook op zichzelf kon staan als boek.

Bryan Sykes, Saxons, Vikings, and Celts
The Genetic Roots of Britain and Ireland
306 pagina’s
W.W. Norton 2007, oorspronkelijk 2006

Seven Daughters of Eve ~ Bryan Sykes

Met pop-sci is het altijd weer afwachten of de auteur niet te veel op zijn hurken gaat zitten. Tuurlijk, de meeste lezers weten niets. Alleen betekent dit niet dat ze toegesproken moeten worden alsof het kleuters zijn.

Maar The Seven Daughters of Eve is sommige opzichten een voorbeeld voor het genre. Bryan Sykes slaagde erin om een vrij technisch en saai verhaal — wat DNA is, en hoe je dat kunt onderzoeken — te brengen als een soort spionagethriller.

Want, ineens waren er allemaal nieuwe ontdekkingen te doen. Met soms verstrekkende gevolgen — hele misdaadseries zijn inmiddels ook gebaseerd op wat DNA kan aantonen.

Bovendien bleef lange tijd onzeker of Sykes en zijn medeonderzoekers wel op het goede spoor zaten. En of mitochondriaal DNA, dat iedereen alleen van zijn of haar moeder erft, inderdaad zo snel verandert met de tijd, dat de mutaties daarin een soort kalender opleveren.

Hamsters leverden het oerbewijs voor Sykes; omdat al deze huisdiertjes afstammen van een enkel paartje.

En éen van de eerste conclusies die Sykes trok over mensen, was dat de bevolking van Europa voor 80% bestaat uit afstammelingen van de oorspronkelijke jagers/verzamelaars die er in de ijstijd al waren, en voor 20% van landbouwers die later vanuit het Middenoosten binnentrokken. Van Neanderthalers geen direct spoor.

Dit geldt ook allemaal voor de Basken — die altijd als zo uniek werden gezien, vanwege hun op verder niets lijkende taal.

Later DNA-onderzoek van een concurrent, dat naar mutaties van het mannelijke Y-chromosoom keek, bevestigde deze these.

En vervolgens vond Sykes dat vrijwel iedereen in Europa [95%] éen van zeven typen mitochondriaal DNA bezit — waaruit hij afleidde dat we allemaal van zeven oermoeders afstammen.

Over deze vrouwen is op zich weinig te zeggen, behalve dan dat ze op verschillende momenten in de tijd leefden, en minstens twee levende dochters moeten hebben gebaard. En dat allen werden omringd door andere mensen, van wie de directe afstamming ergens in de tijd gestokt is.

Sykes gaf deze zeven Europese oermoeders namen — naar de beginletters van de positie van de DNA-sequentie die hen typeerden. Helena — van wie 47% van ons afstamt — Katrine, Xenia, Jasmine, Velda, Ursula, en Tara.

Helaas wijdde Sykes in zijn verhaal vervolgens zeven fantasietjes aan deze vrouwen, waarvoor hij bedacht hoe zij geleefd kunnen hebben. En waarbij hij allerlei details inbracht die niemand weten kan — over hun uiterlijk, hoe oud ze stierven, en waaraan.

Dus eindigde het boek vervelend.

Maar tot dan had The Seven Daughters of Eve eigenlijk meer gebracht dan waarop ik hoopte. Juist doordat Sykes uitlegde hoe dat DNA-onderzoek almaar handiger kon worden opgezet, werden precies de vragen beantwoord waarvan ik niet wist dat ze er waren.

Bleek een grote plus dat dit verhaal nog spannend was ook.

[ wordt vervolgd ]

Bryan Sykes, The Seven Daughters of Eve
306 pagina’s
Bantam Press, 2001