Gelukkige klas ~ Theo Thijssen

Thijssen’s boeken heb ik al eens allemaal gelezen, toen ik zelf nog schoolging. Waarschijnlijk in het misverstand dat boeken die over schoolkinderen gaan ook voor schoolkinderen bedoeld zijn. En Thijssen schreef leesbaar.

Toch denk ik die eerste keer niet meegekregen te hebben waar dit boekje eigenlijk om gaat. Daarvoor is het te melancholisch; daarvoor is tijd van leven nodig om het ten volle te begrijpen.

De gelukkige klas is een dagboek over twee opeenvolgende lesjaren uit het leven van meester Staal, en zijn leerlingen. Die zijn dan een jaar of tien, elf. Daarbij gaat het vooral om het contact tussen de leraar en zijn leerlingen. Met al zijn hoogtepunten daarin, bijvoorbeeld als de klas iets leert. Al zijn er ook dieptepunten, als de leerlingen stilletjes met de extra lessen ophouden in taal, of als de leraar zijn onmacht op een verkeerde manier afreageert.

Die klas wordt daarmee een levend wezen. De wereld blijft buiten. Al schemert er weleens invloed van buiten door, als de levensomstandigheden van de kinderen veranderen. En dan is natuurlijk de schoolinspectie nog. Die allerlei rare eisen stelt, zoals het tot in het treurige detail bijhouden van onnodige administratie.

Over de precieze redenen waarom dit boekje werd uitgekozen, namens de bibliotheken, om dit jaar als actieboek te dienen, is me niets bekend. Toch kan er bijna een politiek signaal in worden gezien. De fatale gevolgen van de eeuwige bemoeienis van de overheid met wat er in een klas moet gebeuren, of wat dit voor het werk voor de leraar betekent, zijn inmiddels maar al te bekend.

Theo Thijssen, De gelukkige klas
208 pagina’s
actieboek Nederland leest! 2007, oorspronkelijk 1926

In de ochtend van het leven ~ Theo Thijssen

Iedereen heeft een jeugd gehad, dus zeggen boeken met enkel jeugdherinneringen me doorgaans weinig. Te veel daarin ligt al vast. De auteur of de geportretteerde is in de beschreven tijd nog geen mens die eigen keuzes maken kon.

Beschrijvingen van een kindertijd moeten daarom iets extra’s hebben, willen ze leesbaar zijn. En bij Theo Thijssen [1879 — 1943] is dit extraatje zijn fenomenale geheugen voor allerlei trivia — zaken die enkel voor kinderen hoogst belangrijk zijn.

Lange beschrijvingen zijn gewijd aan wat kinderen kochten, aan snoep, eind negentiende eeuw, als ze eens wat geld hadden.

Hun spelletjes worden beschreven. Hun rages ook. Zo kweekte Thijssen, die als jongen Dorus werd genoemd, eens zijderupsen op tot vlinder. Waarbij het natuurlijk om de pop ging. Omdat van daaruit een zijdedraad was op te rollen.

Beschreef Thijssen alleen wel hoe moeilijk het was om aan bladen te komen van de moerbijboom – het enige dat zijderupsen na een tijdje nog lusten. Vertelde hij verder niet wat er met de gewonnen zijdedraad gebeurde. Want het avontuur zat dan ook niet in de einduitkomst.

In de ochtend van het leven geeft Thijssen’s herinneringen weer vanaf zijn vierde tot hij de lagere school verliet, op zijn dertiende. Hij groeide op in De Jordaan, een volkswijk in Amsterdam. Dus behalve een geschiedenis van een jeugd biedt het boek ook beschrijvingen van het leven in een Nederlandse stad, eind negentiende eeuw. Waar bijna iedereen een kleine nering dreef, en de gewoonten duidelijk waren. Wie hervormd was kocht bij hervormd, net als katholiek bij katholiek, en ieder ander meed juist zo’n zaak.

Thijssen’s vader stierf jong, terwijl zijn zoon in de laatste klassen van de lagere school zat. En wat ik opvallend goed vond aan deze jeugdherinneringen is dat hij die ook na deze dood blijft vertellen vanuit het perspectief van de jongen.

Dus veranderde er wel van alles. Zo begon ook zijn moeder uit nood een kruidenierswinkeltje, waar de jongen dan weleens op passen moest. Maar over dat met vader werd eigenlijk nooit gepraat. Dus is dat ook buiten het boek gelaten.

Opvallend was verder dat sommige zaken blijkbaar nooit veranderen. Kinderen vonden ook eind negentiende eeuw maar moeizaam een school in Amsterdam. En in de lessen was het toen al gewoonte om de hele klas in een kring op te stellen, hand in hand, en die dan een stevige schok te geven door een elektriseermachine van Wimshurst op te draaien.

Theo Thijssen, In de ochtend van het leven
Jeugdherinneringen
Bezorgd en van een nawoord voorzien door
Peter-Paul de Baar en Rob Grootendorst
271 pagina’s
De Arbeiderspers, 1994
privé-domein nr. 197
oorspronkelijk 1941