Drought ~ J.G. Ballard

J.G. Ballard schreef in de jaren zestig een viertal boeken die nu milieudystopieën genoemd zouden worden. Of anders wel eco-thriller, of welke term de marketing tegenwoordig verder ook maar verzonnen heeft. Toentertijd heette al dat werk gewoon Science Fiction; of beter SF, en was dat etiket voor velen reden die boeken maar niet te lezen.

In Ballard’s boek The Wind from Nowhere [1961] waait het ineens telkens heel hard. In The Crystal World [1966] kristalliseert de jungle, met alle leven daarin. In The Drowned World [1962] kampt men met een te veel aan water. Maar in The Drought [1965], elders uitgegeven als The Burning World, raakt het water juist op.

Het lijkt haast een simpele formule. Verzin een milieuramp, en laat wat mensen tegen de gevolgen vechten. Maak daarbij enkele van deze personages herkenbaar of sympathiek.

En toch is deze reeks, van wat ik me ervan herinner — al bevestigde dit boek bij herlezing mijn oordeel — niet per se makkelijk geschreven genrefictie. Zo komt Ballard met een nog redelijk aannemelijke verklaring voor het watertekort overal. Chemisch afval dat door de rivieren naar zee is gevoerd, legt daar een vlies op de waterspiegel dat de verdamping belemmert, zodat de normale regenkringloop hapert, en plots voor een tijd ophoudt.

Wel bladdert natuurlijk vrijwel meteen alle beschaving af door de ramp — wat is SF daar toch altijd akelig voorspelbaar en saai in — en trekt iedereen naar zee; om daar moeizaam drinkwater uit zout water te maken.

Ik vond dit daarom meer een knap bedacht boek, met aannemelijke beschrijvingen, dan een tekst om in te verdwijnen. Een probleem bij SF is voor mij tegenwoordig toch dat ik die alleen aanvaard als die parallellen toont met iets dat echt een probleem is in de werkelijke wereld, of helemaal toekomstfantasie wordt.

En gezien de plannen die een paar jaar terug uitlekten van de VS om het leger in te zetten, en desnoods oorlog te voeren om waterbronnen te veroveren bij gebleken schaarste, heeft de werkelijkheid Ballard’s fantasie dus al geruime tijd geleden ingehaald.

Maar ik las door, om te weten hoe een boek als dit, met zo veel ellende, zou aflopen. Terwijl me toch duidelijk zou moeten zijn hoe een boek met zo veel droogte zou eindigen. Daar zijn maar twee mogelijkheden voor. Of alles verdort totaal, of er komt een einde aan de droogte.

J.G. Ballard, The Drought
176 pagina’s
Penguin Books 1974, oorspronkelijk 1965

Drowned World ~ J.G. Ballard

Elders schreef ik al eens uitgebreid over de grote betekenis van Ballard’s boeken voor mij als lezer — terwijl hij tegelijk nooit een favoriet schrijver is geworden. Te waarderen aan zijn romans was dan ook vooral dat die doorgaans éen idee verkenden tot in de uiterste consequentie doorgedacht.

En nog altijd zou ik graag literatuur lezen die meer doet dan het beschrijven van het leven van éen of twee mensjes in situaties waarvan de schrijver vermoedt dat ik die wel herken. Want zelfs de wel geslaagde romans en kortverhalen verkennen zo zelden de ruimte die er beschikbaar komt als je werkelijk het hele verhaal mag verzinnen. Die zijn me daarom zo gauw wat veilig.

Terugkeren naar J.G. Ballard’s uitgebreide oeuvre blijkt helaas ook niet goed meer te gaan. Speculatieve fictie (SF), zoals deze roman uit 1962, kan namelijk te ouderwets zijn geworden. Zelfs al speelt het verhaal van The Drowned World zich af midden tweeëntwintigste eeuw.

Het verteltempo was me domweg te traag.

Bood The Drowned World bovendien soms een merkwaardig soort psychologische SF. Ballard laat zijn personages bijvoorbeeld raar dromen. En die inhoud van die dromen zou dan weer meer verklaren over de toestand waarin deze mensen zich bevinden.

Nochtans begint de roman heel niet onaardig. In tegenstelling tot de meeste post-apocalyptische fictie heeft de echte ramp namelijk al lang geleden plaatsgehad. De zon was een tijdlang instabiel geweest, en de zonnestormen daardoor ontstaan, hadden de aardse atmosfeer nogal aangetast. Dus werd de aarde jaar na jaar heter. Smolten de polen; waardoor de zeespiegel rees. En waren de vroegere tropengordels onbewoonbaar heet geworden.

Heel de vroegere Noordzeekust bestond enkel nog uit inmiddels tropische lagunes.

Londen, die trotse hoofdstad ooit, is verzonken in een moeras.

Plaats dan in dit decor een bioloog die onderzoek moet doen naar de versnelde evolutie die overal plaatsheeft, omdat er eerder mutaties optreden door de toegenomen radioactieve straling. En het uitgangspunt voor een mogelijk interessant boek is er.

Greep zelfs Ballard uiteindelijk toch weer naar de clichés van het genre, en draaide het verhaal uiteindelijk om een potje of wat aan knokken. Helaas.

Al had ik dat op zich best kunnen hebben.

Zelfs in het pessimisme van de auteur over het almaar verder afbladderende laagje beschaving van zijn personages zat het probleem niet echt.

Ballard’s uitgebreide beschrijvingen verveelden me. En ook dat hij zijn personages veelal van de buitenkant beschreef — op hun dromen na dan. Deze roman las niet als een oorspronkelijk geschreven werk, maar veeleer als een film die iemand te uitgebreid navertelde in eigen woorden. En in mijn verveling ging ik me zaken afvragen. Zoals waar de personages hun spullen weghadden, bijvoorbeeld. Waar alle industriële productie in de wereld zich naar toe had verplaatst. In een boek dat met meer vaart was verteld, had het me aan de tijd ontbroken om me zulks te bedenken.

J.G. Ballard, The Drowned World
171 pagina’s
Penguin Books 1974, oorspronkelijk 1962

Miracles of Life ~ J.G. Ballard

De Britse auteur J.G. Ballard hoorde in 2006 dat hij ver uitgezaaide, en waarschijnlijk niet meer te genezen prostaatkanker had. Desondanks begon hij in 2007 aan deze autobiografie. Waarbij aangetekend moet worden dat Ballard al twee romans schreef die zo veel autobiografisch materiaal bevatten, dat ze op zelfportretten lijken. Dat zijn The Empire of the Sun uit 1984, en The Kindness of Women uit 1991.

Die twee romans had ik gelezen.

En daarbij speelt ook mee dat Ballard op 19 april overleed, en diens levensloop nogal eens terug kwam in de herinneringsstukken. Met die jeugd in Sjanghai, de tijd in het kamp, die meehielp om de kostschool in Engeland later draaglijk te maken. De medicijnenstudie waar hij niets mee deed. De SF-verhalen waar niemand aan wou.

Dus was het aan éen kant misschien niet zo slim om juist dit boek te gaan lezen om de schrijver te herdenken. Het was alleen wel het enige dat ik nog niet kende. Anderzijds bleek dit een op zich aangenaam boek te zijn. Het heeft een prettige toon, zelfs al neigt die soms naar gebabbel. En al te streng is er niet geredigeerd; daarvoor worden opmerkingen te snel herhaald binnen enkele pagina’s.

Maar, hij heeft het terloops wel over de boeken die hij schreef, en zijn gedachten over wat een schrijver een lezer moet brengen.

Verder komt heel goed naar voren in het boek hoe blij Ballard was met zijn kinderen. De vroege dood van zijn eerste vrouw maakte hem weliswaar tot alleenstaande vader — in de jaren zestig een onbekend fenomeen — maar dat verlies maakte het gezin ook tot een hechte eenheid. En de vanzelfsprekendheid om niet alleen te zijn had hij zijn hele leven daarvoor duidelijk gemist.

Nu las ik Ballard ooit om heel andere redenen, zoals elders al eens uitgebreid gememoreerd. Maar het had weinig zin gehad om nu, zo vlak na diens dood, een van zijn dystopieën te gaan herlezen. Stilistisch hadden die misschien meer te bieden gehad, inhoudelijk niet per se.

J.G. Ballard, Miracles of Life
An Autobiography
278 pagina’s
Harper Perennial, 2008

User’s Guide to the Millennium ~ J.G. Ballard

Elders bekloeg ik me al over mijn exemplaar van A User’s Guide to the Millennium. Dat lijkt een print-on-demandje te zijn. Een achteraf nog eens vervaardigde versie van een boek dat al even uit de handel is.

Daarmee werd een gewetensvraag of de kwaliteit van de uitgave me wat tegenviel, omdat de inhoud niet altijd erg kon boeien.

Zeker is dat ik meer genot had van de artikelen van en met J.G. Ballard in het e-boek dat hoorde bij vijftien jaar Spike online. De interviews en boekbesprekingen uit die uitgave waren ook aanleiding om deze User’s Guide nog eens te proberen.

Alleen is de verzamelbundel wat dun. Want, ook al belooft de kaft dat er essays in staan, het boek bevat vooral enige decennia aan keurige journalistiek, in partjes van zelden meer dan duizend woorden en meestal heel wat minder. En hoe eminent leesbaar deze artikelen ook zijn, daarmee bood het boek toch wat weinig Ballard.

Zelfs het autobiografische materiaal dat opgenomen werd, leek me vervolgens gerecycled te zijn in het boek Miracles of Life. In elk geval stond daar niets nieuws voor mij in.

Dit boek moest het voor mij daarom vooral hebben van de intrigerende terzijdes; de observaties die Ballard toch had weten toe te voegen, ondanks alle vormeisen die de kranten zullen hebben gesteld waarvoor hij schreef.

En goed, dan is ook intrigerend om te lezen wat Ballard, als vakman, te melden heeft over de gebieden waar hij verstand van had. Als SF-auteur vond hij dat films in dat genre meestal tegenvielen. Star Wars vond hij bijvoorbeeld kinderachtig. Toch wist hij een interessant lijstje op te stellen van speelfilms die desondanks de moeite waard waren.

Forbidden Planet [1956]
Dr Strangelove or: How I learned to stop worrying and love the bomb [1964]
Alphaville [1965]
Barbarella [1968]
Silent Running [1971]
Dark Star [1974]
The Man who Fell to Earth [1976]
Close Encounters of the Third Kind [1977]
Alien [1979]
Mad Max 2 [1981]

Door zijn jeugd in Shanghai werd hij dan weer opvallend vaak gevraagd om Chinese boeken te recenseren.

En waarschijnlijk zijn alles overziend de recensies ook de beste stukken uit dit boek. De enige betogen in elk geval om nog eens naar terug te keren.

J.G. Ballard, A User’s Guide to the Millennium
Essays and Reviews
304 pagina’s
Picador USA 2010, oorspronkelijk 1996