Drowned World ~ J.G. Ballard

► door: A.IJ. van den Berg

Elders schreef ik al eens uitgebreid over de grote betekenis van Ballard’s boeken voor mij als lezer — terwijl hij tegelijk nooit een favoriet schrijver is geworden. Te waarderen aan zijn romans was dan ook vooral dat die doorgaans éen idee verkenden tot in de uiterste consequentie doorgedacht.

En nog altijd zou ik graag literatuur lezen die meer doet dan het beschrijven van het leven van éen of twee mensjes in situaties waarvan de schrijver vermoedt dat ik die wel herken. Want zelfs de wel geslaagde romans en kortverhalen verkennen zo zelden de ruimte die er beschikbaar komt als je werkelijk het hele verhaal mag verzinnen. Die zijn me daarom zo gauw wat veilig.

Terugkeren naar J.G. Ballard’s uitgebreide oeuvre blijkt helaas ook niet goed meer te gaan. Speculatieve fictie (SF), zoals deze roman uit 1962, kan namelijk te ouderwets zijn geworden. Zelfs al speelt het verhaal van The Drowned World zich af midden tweeëntwintigste eeuw.

Het verteltempo was me domweg te traag.

Bood The Drowned World bovendien soms een merkwaardig soort psychologische SF. Ballard laat zijn personages bijvoorbeeld raar dromen. En die inhoud van die dromen zou dan weer meer verklaren over de toestand waarin deze mensen zich bevinden.

Nochtans begint de roman heel niet onaardig. In tegenstelling tot de meeste post-apocalyptische fictie heeft de echte ramp namelijk al lang geleden plaatsgehad. De zon was een tijdlang instabiel geweest, en de zonnestormen daardoor ontstaan, hadden de aardse atmosfeer nogal aangetast. Dus werd de aarde jaar na jaar heter. Smolten de polen; waardoor de zeespiegel rees. En waren de vroegere tropengordels onbewoonbaar heet geworden.

Heel de vroegere Noordzeekust bestond enkel nog uit inmiddels tropische lagunes.

Londen, die trotse hoofdstad ooit, is verzonken in een moeras.

Plaats dan in dit decor een bioloog die onderzoek moet doen naar de versnelde evolutie die overal plaatsheeft, omdat er eerder mutaties optreden door de toegenomen radioactieve straling. En het uitgangspunt voor een mogelijk interessant boek is er.

Greep zelfs Ballard uiteindelijk toch weer naar de clichés van het genre, en draaide het verhaal uiteindelijk om een potje of wat aan knokken. Helaas.

Al had ik dat op zich best kunnen hebben.

Zelfs in het pessimisme van de auteur over het almaar verder afbladderende laagje beschaving van zijn personages zat het probleem niet echt.

Ballard’s uitgebreide beschrijvingen verveelden me. En ook dat hij zijn personages veelal van de buitenkant beschreef — op hun dromen na dan. Deze roman las niet als een oorspronkelijk geschreven werk, maar veeleer als een film die iemand te uitgebreid navertelde in eigen woorden. En in mijn verveling ging ik me zaken afvragen. Zoals waar de personages hun spullen weghadden, bijvoorbeeld. Waar alle industriële productie in de wereld zich naar toe had verplaatst. In een boek dat met meer vaart was verteld, had het me aan de tijd ontbroken om me zulks te bedenken.