Nightmare of Reason ~ Ernst Pawel
Er bestaat éen biografie die altijd genoemd wordt als het gaat om hoe dé perfecte schrijversbiografie eruit zou horen te zien. Dat is The Nightmare of Reason van Ernst Pawel.
En dit was ook de reden dat ik dit boek nog eens wilde lezen. Want over de geportretteerde, Franz Kafka [1883 — 1924], was me eerlijk gezegd al meer bekend dan gewenst. Zeldzaam de schrijver van wie ik zo de namen kan opnoemen van elk meisje waar hij mee om is gegaan. Bij Kafka blijkt dat alleen geen probleem.
Ik voel daar altijd een plaatsvervangende gêne bij.
Misschien is het gewoon dat Kafka te weinig geschreven heeft in zijn korte bestaan; dat het daarom ook altijd over dat leven moet gaan.
The Nightmare of Reason beantwoorde in elk geval éen vraag al eens op boeklog gesteld. Kurt Tucholsky was er vroeg bij om als criticus Franz Kafka als geniaal auteur te herkennen. Maar beiden hebben elkaar ook gewoon ontmoet, terwijl ze nog student waren; en toen was er al meteen herkenning.
Verder blijft de receptiegeschiedenis van Kafka’s werk vrijwel geheel buiten het boek. Pawel doet heel slim alsof de lezer dat gedeelte wel kent. Net als dat de inhoud van de verhalen en de onvoltooide romans bekend wordt verondersteld.
De biografie houdt op bij Kafka’s dood, in 1924. Toen nog bijna niemand zijn werk had gelezen.
Max Brod daarentegen, die het testament van Kafka negeerde, en diens manuscripten daarom niet verbrandde, bleek indertijd een Wunderkind te zijn geweest; die wel alom faam genoot. Brod heeft tijdens zijn leven nog meegemaakt dat al zijn roem totaal verbleekte, en hij alleen nog naam had vanwege zijn inspanningen om Franz Kafka bekend te maken.
Daar kon hij goed mee leven, naar het schijnt.
Waar The Nightmare of Reason in uitblonk, voor mij, was de wereld die Ernst Pawel me liet zien. Veel moeite heeft de auteur gedaan om te tonen wat er zoal leefde in Praag, rond de eeuwwisseling. Hoe het zat met de joodse middenstand daar, en het antisemitisme; Wat het er betekende om van huis uit Duits te spreken en schrijven, en niet de volkstaal; En wat er veranderde na de Grote Oorlog, toen de Oostenrijk-Hongaarse Dubbelmonarchie ineenstorte, en Kafka’s woonplaats plots de hoofdstad werd van een onafhankelijk land, dat bovendien op het Tsjechisch overging als voertaal.
Maar verder was Franz Kafka te weinig uitgesproken als persoon om de biograaf veel te geven om op te kluiven. Vanzelfsprekend, Kafka was Joods, alleen werd hij geen Zionist, anders dan Max Brod, en zo veel meer van zijn tijdgenoten.
Ernst Pawel stelt in de biografie tegelijk dat Kafka’s werk alleen door een Jood in het begin van de twintigste eeuw in Praag geschreven had kunnen worden, terwijl hij telkens bewijzen vindt die tonen dat de geportretteerde zelden met de modes van zijn tijd meewaaide.
Het tekent de onmacht van de latere bewonderaars dat ze alles reconstrueren moeten, en alles een interpretatie is, omdat die Tweede Wereldoorlog er nog overheen zou gaan, en zo veel vernietigde.
Alleen verzucht Pawel ook dat het zo jammer is dat de toneelstukjes verloren zijn gegaan die Franz Kafka als kind schreef voor zijn jongere drie zusjes, en dat gemis voel ik dan niet.
Ik kan na lezing best begrijpen waarom The Nightmare of Reason voor zovelen hét voorbeeld is van de geslaagde schrijversbiografie. Het boek toont de grote vlijt aan van de onderzoeker. Die daarbij alleen de pech had dat zijn onderwerp zich wat moeilijk vangen liet. Want waar het werk zeer uitgesproken is, was Kafka zelve dat zeker niet.
Toch had ik niet dit boek moeten lezen, en ware het beter geweest de Duitse vertaling op te zoeken. Dan hadden de vele en lange citaten die Pawel opnam uit Kafka’s dagboeken en brieven er tenminste in diens eigen woorden gestaan. Nu kreeg ik enkel Engelse vertalingen voorgezet, en ontbrak het aan bijlagen achterin waaraan de originele tekst kon hebben gestaan. Daarmee lag er toch een filter over diens taal; terwijl Kafka’s eigen woorden nu net het meest interessant zijn aan de man.
RSS feeds