Nightmare of Reason ~ Ernst Pawel
Er bestaat éen biografie die altijd genoemd wordt als het gaat om hoe dé perfecte schrijversbiografie eruit zou horen te zien. Dat is The Nightmare of Reason van Ernst Pawel.
En dit was ook de reden dat ik dit boek nog eens wilde lezen. Want over de geportretteerde, Franz Kafka [1883 — 1924], was me eerlijk gezegd al meer bekend dan gewenst. Zeldzaam de schrijver van wie ik zo de namen kan opnoemen van elk meisje waar hij mee om is gegaan. Bij Kafka blijkt dat alleen geen probleem.
Ik voel daar altijd een plaatsvervangende gêne bij.
Misschien is het gewoon dat Kafka te weinig geschreven heeft in zijn korte bestaan; dat het daarom ook altijd over dat leven moet gaan.
The Nightmare of Reason beantwoorde in elk geval éen vraag al eens op boeklog gesteld. Kurt Tucholsky was er vroeg bij om als criticus Franz Kafka als geniaal auteur te herkennen. Maar beiden hebben elkaar ook gewoon ontmoet, terwijl ze nog student waren; en toen was er al meteen herkenning.
Verder blijft de receptiegeschiedenis van Kafka’s werk vrijwel geheel buiten het boek. Pawel doet heel slim alsof de lezer dat gedeelte wel kent. Net als dat de inhoud van de verhalen en de onvoltooide romans bekend wordt verondersteld.
De biografie houdt op bij Kafka’s dood, in 1924. Toen nog bijna niemand zijn werk had gelezen.
Max Brod daarentegen, die het testament van Kafka negeerde, en diens manuscripten daarom niet verbrandde, bleek indertijd een Wunderkind te zijn geweest; die wel alom faam genoot. Brod heeft tijdens zijn leven nog meegemaakt dat al zijn roem totaal verbleekte, en hij alleen nog naam had vanwege zijn inspanningen om Franz Kafka bekend te maken.
Daar kon hij goed mee leven, naar het schijnt.
Waar The Nightmare of Reason in uitblonk, voor mij, was de wereld die Ernst Pawel me liet zien. Veel moeite heeft de auteur gedaan om te tonen wat er zoal leefde in Praag, rond de eeuwwisseling. Hoe het zat met de joodse middenstand daar, en het antisemitisme; Wat het er betekende om van huis uit Duits te spreken en schrijven, en niet de volkstaal; En wat er veranderde na de Grote Oorlog, toen de Oostenrijk-Hongaarse Dubbelmonarchie ineenstorte, en Kafka’s woonplaats plots de hoofdstad werd van een onafhankelijk land, dat bovendien op het Tsjechisch overging als voertaal.
Maar verder was Franz Kafka te weinig uitgesproken als persoon om de biograaf veel te geven om op te kluiven. Vanzelfsprekend, Kafka was Joods, alleen werd hij geen Zionist, anders dan Max Brod, en zo veel meer van zijn tijdgenoten.
Ernst Pawel stelt in de biografie tegelijk dat Kafka’s werk alleen door een Jood in het begin van de twintigste eeuw in Praag geschreven had kunnen worden, terwijl hij telkens bewijzen vindt die tonen dat de geportretteerde zelden met de modes van zijn tijd meewaaide.
Het tekent de onmacht van de latere bewonderaars dat ze alles reconstrueren moeten, en alles een interpretatie is, omdat die Tweede Wereldoorlog er nog overheen zou gaan, en zo veel vernietigde.
Alleen verzucht Pawel ook dat het zo jammer is dat de toneelstukjes verloren zijn gegaan die Franz Kafka als kind schreef voor zijn jongere drie zusjes, en dat gemis voel ik dan niet.
Ik kan na lezing best begrijpen waarom The Nightmare of Reason voor zovelen hét voorbeeld is van de geslaagde schrijversbiografie. Het boek toont de grote vlijt aan van de onderzoeker. Die daarbij alleen de pech had dat zijn onderwerp zich wat moeilijk vangen liet. Want waar het werk zeer uitgesproken is, was Kafka zelve dat zeker niet.
Toch had ik niet dit boek moeten lezen, en ware het beter geweest de Duitse vertaling op te zoeken. Dan hadden de vele en lange citaten die Pawel opnam uit Kafka’s dagboeken en brieven er tenminste in diens eigen woorden gestaan. Nu kreeg ik enkel Engelse vertalingen voorgezet, en ontbrak het aan bijlagen achterin waaraan de originele tekst kon hebben gestaan. Daarmee lag er toch een filter over diens taal; terwijl Kafka’s eigen woorden nu net het meest interessant zijn aan de man.
Ernst Pawel, The Nightmare of Reason
466 pagina’s
Harvill Press, 1984
© Boeklog 2005-2019. Alle rechten voorbehouden
5 commentaren
boeklog.info op 2 december 2014 @ 13:13:21
En toch begint daar ook de moeilijkheid. Kafka’s scheppende proza las ik meermaals — voor het eerst bovendien toen ik er waarschijnlijk veel te jong voor was. Alleen, wat rest er dan?
Die brieven aan zijn geliefden, of aan zijn vader? Nooit voor publicatie bedoeld?
Het dagboek? Dat vrij weinig krenten bevat en heel veel pap?
Pawel had goede fragmenten te pakken uit die egodocumenten. Alleen blijven zelfs die surrogaat.
Achille van den Branden op 3 december 2014 @ 23:59:12
De brieven aan Max Brod vormden vijftien jaar geleden, toen ik ze las, een mooi correctief voor het beeld dat ik van Kafka had. In die brieven bleek de man aggressiever, arroganter en opgewekter te zijn geweest dan je zou denken wanneer je al die bloedserieuze Kafka-interpreten bezig hoorde. Alleen al het hoerenbezoek van Franz… Een paar jaar geleden was er verbazing in de Vlaamse pers na de biografie van Reiner Stach, die het zwartgallige Kafka-beeld zou hebben ontzenuwd. Wie de brieven aan Brod kende, wist al lang beter.
boeklog.info op 4 december 2014 @ 00:09:36
Boeklog heeft flink meegeholpen om veel van de ongelezen boeken in mijn kasten eindelijk eens te lezen, en vervolgens te wegen op houden of wegdoen.
Dat veel te dure dikke deel privé-domein met de brieven van Brod en Kafka moet nog altijd.
Achille van den Branden op 4 december 2014 @ 14:51:02
Oh. Als u de dagboeken al veel pap vond, wacht u een zware taak. Die correspondentie is vreselijk triviaal. Maar Kafka verandert er wel in een mens in.
RSS feeds
bas op 2 december 2014 @ 11:12:43
The comedy of Kafka biography: It’s silly to read about the man when you could be reading his books…
http://www.lrb.co.uk/v36/n23/rivka-galchen/what-kind-of-funny-is-he