President Masaryk Tells His Story ~ Karel Čapek

► door: A.IJ. van den Berg

Geen kans dat ik dit boek ooit gelezen had, als Karel Čapek er niet voor verantwoordelijk was geweest. Terwijl hij toch weinig meer deed dan het levensverhaal optekenen, van de Tsjecho-Slowaakse president Tomáš Garrigue Masaryk (TGM) [1850 – 1937]. En dat was eerder het stroomlijnen van een teveel, dan dat hij als auteur nog stevig aan het werk moest.

Het levensverhaal van TGM is alleen al bijzonder, omdat Tsjecho-Slowakije niet bestond als land toen hij geboren werd. Mede dankzij hem stonden de geallieerde strijdkrachten toe, aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, dat de landsdelen zich zelfstandig los maakten uit Oostenrijk-Hongarije.

Het is altijd zo makkelijk te vergeten dat Tsjecho-Slowakije twintig jaar een bloeiende democratie was, voor wie de Koude Oorlog heeft meegemaakt; en van de Praagse lente weet.

TGM had niet zo veel formele presidentiële macht; het was vooral een ceremoniële functie. Informeel oefende hij wel invloed uit, via een groep aan intellectuele en wetenschappers om hem heen. Die groep heette in de omgang Hrad [kasteel]. En Čapek maakte er deel van uit.

Maar, daar gaat dit boek niet over. Zo diep graaft de tekst niet. Oorspronkelijk werden de gesprekken als artikelen in de krant gepubliceerd. En dat ze voor een breed publiek bedoeld waren, is er goed aan af te lezen.

Daarmee werd dit wel typisch een boek om omheen te lezen; om de context te krijgen die het mogelijk maakt te begrijpen wat ik nu eigenlijk gelezen had. En dat vond ik een opvallend genoegen. Politieke geschiedenis kan boeien, als die heel anders is dan gedacht.

Meest opvallend aan President Masaryk Tells His Story was nog niet eens die levensgeschiedenis. Al had de man als arme plattelandsjongen nogal wat problemen te overwinnen voor hij iemand werd. Nee, elk boekdeel besluit met een paar bladzijden aan opinies en raadgevingen van de staatsman. En mede daardoor valt op dat er een verlicht leider aan het woord was. Tegen de doodstraf was hij, en voor zaken als de vrouwenemancipatie en seksuele voorlichting.

Bij zijn uitspraken tegen het antisemitisme is dan wel weer moeilijk te wegen wat die in 1934 betekenden; en of daarin nog kritiek op de machtige buur gezien moet worden. Dit is het boek niet om politiek te brengen. Tegelijkertijd was het bij publicatie daar wel de tijd voor.