Babel – Bibel – Bibliotek ~ Susanne Engelmann
Elias Canetti [1905 – 1994] heeft een hele reeks boeken uitgebracht waar vooral aantekeningen in staan. De bekendste daarvan zijn Die Provinz des Menschen, en Das Geheimherz der Uhr. Maar ook de andere delen zijn allemaal heel rijke boeken, waar me bij elke herlezing weer andere zaken in opvallen. Toch ontbreekt er ook een sleutel tot een deel van al die teksten.
Waar slaan ze op terug? En heeft Canetti zich niet ook eerder over dat onderwerp geuit?
Soms is er te herkennen met welke thema’s Canetti bezig was op het moment van aantekenen. Uitspraken in Die Provinz des Menschen zijn bijvoorbeeld te herleiden tot stukken uit Masse und Macht, of tot éen van de delen uit zijn autobiografie. Maar op zich is dat nog niet eens zo interessant. Ik heb in die aantekenboeken altijd ideaal bronmateriaal gezien voor een Canetti-database. Het had me prachtig geleken als iemand al die aantekeningen nu eens gewoon elektronisch had gelabeld, zodat je makkelijk op thema kon bekijken wat de schrijver erover dacht.
Even hoopte ik in dit boek een begin te zien van zo’n nieuwe kijk op Canetti’s werk. Maar dat idee kwam niet helemaal uit. Aan het boek van Susanne Engelmann valt vooral de enorme Deutschgründlichkeit op, en verder eigenlijk niets.
Zo begint de schrijfster met de vraag of Canetti aforismen schreef in zijn aantekenboeken. Daarop luidt het antwoord, geheel voorspelbaar: soms. Waarop ze ook nog eens pijnlijk detaillistisch uitlegt wat aforismen zijn, en wat hun geschiedenis is.
Vervolgens worden enkele uitspraken, die Engelmann dus aforismen acht, gebruikt om Canetti’s ideeën te verduidelijken over taal — volgens trits Babel – bijbel – bibliotheek.
Om dat te kunnen doen moet Susanne Engelmann tussendoor ook nog een korte biografie van Elias Canetti schetsen. Of deed ze dat maar tussendoor. Het ging zo onhandig, dat dit alleen het boek al tekent. Ik vond het bijvoorbeeld vrij merkwaardig dat in een boek over Canetti en taal pas op pagina 137 aan bod komt dat de man opgroeide in een milieu waar heel verschillende talen volwaardig naast elkaar gebruikt werden. Elias werd geboren in Rustchuk, toen een plaats in de Donau-Monarchie, thans in Bulgarije. Zijn ouders waren sefardische Joden, die een Ladino spraken dat gekleurd was door Turkse invloeden. Zijn kindermeisje was Bulgaars. Maar de taal die het meeste indruk maakte thuis, was Duits — de taal van de autoriteit.
In het eerste deel van Canetti’s autobiografie, Die gerettete Zunge, staat uitgebreid wat dit allemaal betekende. Helaas doet Engelmann niets meer dan dit bekende gegeven nog eens in eigen woorden uit te leggen. Verder niets.
Maar fijn dat ze de moeite heeft genomen om wat uitspraken uit verschillende boeken onder elkaar te zetten, en daarbij ook weleens te kijken wat andere aforisten over hetzelfde onderwerp te zeggen hadden. Tjonge.
RSS feeds