Behouden tong ~ Elias Canetti

► door: A.IJ. van den Berg

Merkwaardig aan het herlezen van boeken is dat ik altijd meer blijk te hebben onthouden van de eerste kennismaking dan gedacht. En tegelijk dat die herinneringen vaak behoorlijk gekleurd zijn.

Zo herinnerde ik me De behouden tong, dat ik eerder in het Duits las, als een boek over taal, en over de moeizame verhouding tussen een jongen en diens moeder.

En dit idee klopte ook wel.

Verder rekende ik Die gerettete Zunge altijd tot het beste dat Elias Canetti [1905 – 1994] ooit geschreven heeft. En dat oordeel klopt niet meer. Ik las deze jeugdherinneringen voor het eerst toen mijn eigen jeugd op zijn einde liep. Op dat moment spraken ze me nog aan op een emotionele manier; omdat mijn directe identificatie met de schrijver groter was.

Maar als hij over zijn schooltijd schrijft, kan Canetti bijvoorbeeld niet wegsteken telkens nogal wat intelligenter te zijn geweest dan zijn klasgenoten. En dat zal vast zo geweest zijn. Bovendien leverde dit hem enkele malen de haat van zijn klasgenoten op.

Alleen denk ik nu, als lezer, zielig de man van ruim boven de zestig die zich nog zo moet opwinden over wat er op school ooit allemaal gebeurde.

In de tweede helft van dit boek behandelt Canetti bovendien zo ongeveer alle docenten die hij ooit gehad heeft, tot zijn zestiende. Weliswaar toonde Canetti zo aan dat zijn schooltijd belangrijk was, en ook dat hij een goed geheugen had. Tegelijk heeft iedereen tegenwoordig school gegaan en leraren gehad. Daardoor moeten zulke portretjes boven het alledaagse uitstijgen, waar Canetti lang niet altijd in slaagde.

De goede herinnering aan Die gerettete Zunge zal daarom ongetwijfeld op de zo levendige eerste helft van dat boek terugslaan. Als Canetti’s herinneringen vaak nog uit fragmenten bestaan, en die gaan over wat er uniek was aan het begin van zijn leven.

Elias Canetti werd geboren in Roestsjoek, of Roese, dat tegenwoordig in Bulgarije ligt; en toen deel uitmaakte van de Donau-monarchie. Hij was kind in een Sefardisch Joods koopmansgeslacht. Zijn vader beleefde weinig plezier aan de handel daar, en mede om onder de invloed van diens vader uit te komen, verhuisde het gezin tijdelijk naar Manchester.

Canetti’s vader stierf daar jong, zoon Elias zal hem nauwelijks bewust hebben meegemaakt. Toch wordt de man bijkans heilig verklaard in het boek.

Zijn moeder was amper zevenentwintig toen ze weduwe werd.

En goed, dan is het bijzonder hoe levendig Elias Canetti de strubbelingen beschrijft die er waren tussen hem, als jongen, en zijn moeder. Tegelijk denk ik nu dat hij wel heel weinig mededogen toont met haar, dat grote verlies zo jong in haar leven, en de onzekerheden die er daarna bleven.

Ook daarin toonde de grote man zich absoluut bijzonder klein.

Eerlijkheid is absoluut te waarderen, helemaal in memoires, maar een auteur kan ook een verkeerde eerlijkheid tonen; en zichzelf zo ontmaskeren als een opvallend naar mens.

wordt vervolgd