Plastic panda’s ~ Bas Haring

Als provocatie aardig geslaagd, als boek onvoldragen. Wat mij aanstond in het pamflet Plastic panda’s van Bas Haring was zijn poging om de lezer na te laten denken over wat er nu eigenlijk natuurlijk is aan de natuur. Want hij zou het geen ramp vinden als de panda uitsterft; of noem elk willekeurig lievelingetje van de natuurbeschermers op.

Haring noemt het gegeven zelfs niet eens. Maar panda’s doen ook wel heel erg hun best om uit te sterven. Carnivoren zijn het, die beesten, gezien hun anatomie, die om onbekende redenen zijn overgeschakeld op een dieet van enkel bamboe. Daar zit al nauwelijks voedingswaarde in. En bovendien ontbreekt bij de panda’s het darmstelsel dat planteneters wel hebben, om de luttele calorieën die er zijn efficiënt uit de bamboevezels te halen.

Geen wonder dat de beesten nooit ergens zin in hebben.

Nu is het idee me niet vreemd dat veel van wat wij als natuur zien een constructie is. Al die lommerrijke bossen in mijn omgeving zijn aangelegd in de negentiende eeuw. De lichte glooiingen in het coulissenlandschap ernaast ontstonden daar doordat er ooit hoogveen is afgegraven. Het landschap dat aan me voorbijtrekt, en waar ik zo gaarne in vertoef, werd door de mens gemaakt. Grotendeels met de hand nog daarbij.

Alleen bestaat er ook nog zoiets als het onbedoelde menselijk ingrijpen in de natuur. Wij leven in de antroposfeer, volgens de Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen. De mens oefent al millennia invloed uit op zijn omgeving — met een opmerkelijke verheviging sinds het midden van de achttiende eeuw.

Goed, dan is een groot deel van de discussie over de menselijk invloed op de aarde een politieke discussie. Dus mag ik het Bas Haring misschien niet eens kwalijk nemen dat hij bijvoorbeeld niet ingaat op de vraag wat de betekenis is van de toename van de koolstofdioxide in de atmosfeer. Opinies en feiten zijn in dat debat nauwelijks van elkaar te scheiden.

Maar de hele natuur beperken tot wat beessies en boompies, en vooral ingaan op wat het betekent als hun leefgebied wordt aangetast, is ook weer zo wat. Alsof het weer of het klimaat géen natuur zouden zijn.

Enfin. Ik weet het. Boeken horen niet beoordeeld te worden op wat er niet in staat.

Wat er in staat, deugt ook. Ik was het vrijwel nooit met Haring oneens. Alleen stond er naar mijn idee te weinig in; wat de uitgave iets onvoldragens gaf. Wat het tot een schotschrift maakt; een pamflet.

Bas Haring, Plastic panda’s
Over het opheffen van de natuur
240 pagina’s
Nijgh & Van Ditmar, 2011

Voor een echt succesvol leven ~ Bas Haring

Bas Haring had enkele jaren terug een televisieprogramma. Wat zeg ik. Twee televisieprogramma’s had Bas Haring deze eeuw. Beide gingen ergens op de achtergrond over filosofische kwesties, alle twee waren gericht op een breed en algemeen publiek, en steeds kwam de presentator enthousiast vertellend in beeld.

‘Mag je masturberen in de trein?’ was éen van de kwesties die zo aan de orde kwam.

Een afleveringen uit de tweede reeks ging over succes, of heldendom. Ik zou het kunnen nakijken in mijn digitale archief; heel interessant is dit kale feit niet. Die uitzending ging er onder meer over wat we zouden over hebben voor succes. En het boek Voor een succesvol leven las wat als de uitgebreide research die voor die ene aflevering was gedaan.

De voorbeelden om het probleem zichtbaar te maken, in beeld, en daarmee de toelichting, zijn weleens belangrijker dan de vraag.

En een probleem bij het lezen voor mij was dat ik veel van de voorbeelden al leek te kennen. Want, deze leken me al eens gebruikt in de TV-programma’s. Zoals dat van de zeer getalenteerde wielerkampioen, die plots met zijn sport ophield, en in de zorg ging werken.

Stonden er wel weer losse feitjes genoeg in die nieuw waren. Zo leerde ik dat de Provo-beweging zich heeft opgeheven op mijn geboortedag.

Het is daarmee ineens jammer dat ik niet in reïncarnatie geloof, en zielsverhuizing.

Dit boek wordt toegeschreven naar de conclusie dat ieders’ leven begon met een succes. Want dat ene zaadcelletje dat de kiem legde voor alles, versloeg daarbij toch miljoenen concurrenten. Al te fanatiek streven naar verdere successen kan daarmee raar lijken.

Tegelijk geldt ook dat Bas Haring van alles in gang zet, en hij daarmee in de ogen van velen succes heeft geoogst. Hij heeft carrière gemaakt op de universiteit, waar honderden zo ver niet zijn gekomen. Hij schrijft en publiceert boeken; en columns ook. Hij komt op televisie.

De boodschap van Voor een echt succesvol leven is dus een andere dan de auteur met zijn eigen carrière uitdraagt. En waarom hij dan toch voortdoet, terwijl dat allemaal weinig nut heeft, zoals hij weet, daar gaat het boek dan weer niet om. Deze ongerijmdheid maakt de uitgave uiteindelijk wat vreemd.

Bas Haring, Voor een echt succesvol leven
Met tekeningen van Gummbah
173 bladzijden
Nijgh & van Ditman, 2007

Waarom cola duurder is dan melk ~ Bas Haring

Beroepsdeformatie zal in vrijwel alle sectoren optreden. Alleen valt dat waarschijnlijk slechts de buitenstaander op.

In mijn werk als journalist ooit was ik alleen wel vaak zo’n buitenstaander. Die dan aan insiders informatie moest onttrekken. En dat viel lang altijd niet mee, in dier dagen voordat voorlichters en ‘brandmanagers’ alomtegenwoordig werden, en je nog weleens sprak met iemand puur van de werkvloer.

Twee beroepsgroepen gaven mij daarbij de meeste problemen. Of eigenlijk drie, maar politici tel ik nu even niet mee omdat die zelden of nooit vanuit inhoudelijke kennis praten.

Veel juristen en economen evenwel, lijken van hun studie een ernstige blikvernauwing te krijgen. Die verliezen daardoor het normale menselijke perspectief. En zij redeneren vervolgens met een partiële blindheid waarvan het hen ook niet goed duidelijk te maken valt dat die blindheid is.

Terwijl het recht toch veel te belangrijk is om enkel aan juristen over te laten — laat staan de economie aan economen. Terwijl discussie nodig is. Alleen zo vaak dan niet kan vanwege de minachting van de ingewijde tegenover de buitenstaander.

Bas Haring’s meest recente boek, Waarom cola duurder is dan melk, doet daarom bijna alles goed. In deze uitgave beantwoordt een buitenstaander, vrijwel zonder enig vakjargon, een groot aantal vragen over economie. Voor zover een antwoord mogelijk is dan.

Wat is een markt en moet-ie vrij zijn? Moet groei? Waar komt geld vandaan? Kunnen de economen nu echt zo’n recessie niet voorspellen?

De reden om dit boek te schrijven was simpel. Haring ontdekte dat alle politieke programma’s gebaseerd zijn op economische uitgangspunten. Stemmen, op een politicus, is daarmee ook direct een keuze voor de economische inrichting van de samenleving die jij graag ziet.

Alleen vond Bas Haring dat hij wel heel erg weinig wist van wat er in deze wetenschap aan harde kennis is. Dus ging hij terug naar de schoolbanken, om bij economen college te lopen.

Wat Haring in heel zijn werk dan altijd goed doet, is om vervolgens net die basale vragen te stellen die de normale nieuwsmedia altijd ontwijken; want als bekend veronderstellen. Dus is dit alleen daarom al een zeer leesbaar en helder boek.

Een probleem waarmee vervolgens enkel ik dan zit, is dat ik al eens een vergelijkbare weg heb bewandeld — vanwege de eeuwige irritatie over mijn gebrek aan kennis — door zelf economen en gedragswetenschappers te lezen. En door hier op boeklog dan even hardop na te denken over wat mij daarin dan trof.

En dan is het absoluut niet fout wat Bas Haring doet. Zijn ideeën over de moeilijkheden van de economie als wetenschap zijn alleen net wat anders dan de mijne werden. Hij is filosoof — volksfilosoof zelfs — en ik heb mijn wijsheden liever wat harder.

Ik zie bijvoorbeeld het probleem niet direct dat het onderzoek van een econoom de uitkomst daarvan kan veranderen. Dit probleem speelt in meer wetenschappen. Schrödinger’s kat. Zelfs al het gegeven dat wij mensen het liefst in verhalen denken, heeft een enorme invloed.

Wie aantoont dat er een recessie komt, zou met die wijsheid volgens Haring het publiek zo kunnen beïnvloeden dat dit handelt alsof er een recessie aankomt; en dus geen geld meer uitgeeft. En ik twijfel daar dan aan. Economen zijn namelijk lang de enigen niet in de huidige mediacratie die op basis van onderzoek voorspellingen doen, en deze trachten te slijten.

Nobelprijswinnaar in de economie Joseph Stiglitz heeft toch aardig helder aangetoond hoe duur oorlog is — en toch is zijn land in een eeuwigdurende strijd verwikkeld.

Nee, kwalijker is voor mij de blinde vlek bij economen dat de uitkomst van hun onderzoeken zo vaak bepaald worden door wat zij willen dat de uitkomst is. Politieke ideeën en persoonlijke vooroordelen maken dat zelfs de uitgangspunten van de wetenschap al niet objectief zijn. Kunnen de methoden die daarop volgen nog zo geavanceerd worden, als het begin al niet deugt, is er geen fundament om op te bouwen.

Haring noemt economie om dit verschijnsel vaak een vorm van ethiek — alleen verschillen we ook hier met elkaar van mening, de volksfilosoof en ik. Want bij hem mag ethiek dus het persoonlijke oordeel van de ethicus bevatten, terwijl voor mij dat vakgebied zou horen te bestaan uit onderzoek waarom iets is zoals het is. Omdat ik niets kan met het te gekleurde uitgangspunt dat iets anders zou horen te zijn dan het nu is. Dat idee mag hoogstens de motivatie zijn om een onderzoek te beginnen.

Alle inzichten zijn nu eenmaal tijdelijke inzichten; want horen ingeruild te kunnen worden voor betere. En elke wetenschap die zich daar onvoldoende rekenschap van geeft, deugt ten principale niet.

Bas Haring, Waarom cola duurder is dan melk
240 pagina’s
Nijgh & Van Ditmar, 2016