Waarom cola duurder is dan melk ~ Bas Haring

Beroepsdeformatie zal in vrijwel alle sectoren optreden. Alleen valt dat waarschijnlijk slechts de buitenstaander op.

In mijn werk als journalist ooit was ik alleen wel vaak zo’n buitenstaander. Die dan aan insiders informatie moest onttrekken. En dat viel lang altijd niet mee, in dier dagen voordat voorlichters en ‘brandmanagers’ alomtegenwoordig werden, en je nog weleens sprak met iemand puur van de werkvloer.

Twee beroepsgroepen gaven mij daarbij de meeste problemen. Of eigenlijk drie, maar politici tel ik nu even niet mee omdat die zelden of nooit vanuit inhoudelijke kennis praten.

Veel juristen en economen evenwel, lijken van hun studie een ernstige blikvernauwing te krijgen. Die verliezen daardoor het normale menselijke perspectief. En zij redeneren vervolgens met een partiële blindheid waarvan het hen ook niet goed duidelijk te maken valt dat die blindheid is.

Terwijl het recht toch veel te belangrijk is om enkel aan juristen over te laten — laat staan de economie aan economen. Terwijl discussie nodig is. Alleen zo vaak dan niet kan vanwege de minachting van de ingewijde tegenover de buitenstaander.

Bas Haring’s meest recente boek, Waarom cola duurder is dan melk, doet daarom bijna alles goed. In deze uitgave beantwoordt een buitenstaander, vrijwel zonder enig vakjargon, een groot aantal vragen over economie. Voor zover een antwoord mogelijk is dan.

Wat is een markt en moet-ie vrij zijn? Moet groei? Waar komt geld vandaan? Kunnen de economen nu echt zo’n recessie niet voorspellen?

De reden om dit boek te schrijven was simpel. Haring ontdekte dat alle politieke programma’s gebaseerd zijn op economische uitgangspunten. Stemmen, op een politicus, is daarmee ook direct een keuze voor de economische inrichting van de samenleving die jij graag ziet.

Alleen vond Bas Haring dat hij wel heel erg weinig wist van wat er in deze wetenschap aan harde kennis is. Dus ging hij terug naar de schoolbanken, om bij economen college te lopen.

Wat Haring in heel zijn werk dan altijd goed doet, is om vervolgens net die basale vragen te stellen die de normale nieuwsmedia altijd ontwijken; want als bekend veronderstellen. Dus is dit alleen daarom al een zeer leesbaar en helder boek.

Een probleem waarmee vervolgens enkel ik dan zit, is dat ik al eens een vergelijkbare weg heb bewandeld — vanwege de eeuwige irritatie over mijn gebrek aan kennis — door zelf economen en gedragswetenschappers te lezen. En door hier op boeklog dan even hardop na te denken over wat mij daarin dan trof.

En dan is het absoluut niet fout wat Bas Haring doet. Zijn ideeën over de moeilijkheden van de economie als wetenschap zijn alleen net wat anders dan de mijne werden. Hij is filosoof — volksfilosoof zelfs — en ik heb mijn wijsheden liever wat harder.

Ik zie bijvoorbeeld het probleem niet direct dat het onderzoek van een econoom de uitkomst daarvan kan veranderen. Dit probleem speelt in meer wetenschappen. Schrödinger’s kat. Zelfs al het gegeven dat wij mensen het liefst in verhalen denken, heeft een enorme invloed.

Wie aantoont dat er een recessie komt, zou met die wijsheid volgens Haring het publiek zo kunnen beïnvloeden dat dit handelt alsof er een recessie aankomt; en dus geen geld meer uitgeeft. En ik twijfel daar dan aan. Economen zijn namelijk lang de enigen niet in de huidige mediacratie die op basis van onderzoek voorspellingen doen, en deze trachten te slijten.

Nobelprijswinnaar in de economie Joseph Stiglitz heeft toch aardig helder aangetoond hoe duur oorlog is — en toch is zijn land in een eeuwigdurende strijd verwikkeld.

Nee, kwalijker is voor mij de blinde vlek bij economen dat de uitkomst van hun onderzoeken zo vaak bepaald worden door wat zij willen dat de uitkomst is. Politieke ideeën en persoonlijke vooroordelen maken dat zelfs de uitgangspunten van de wetenschap al niet objectief zijn. Kunnen de methoden die daarop volgen nog zo geavanceerd worden, als het begin al niet deugt, is er geen fundament om op te bouwen.

Haring noemt economie om dit verschijnsel vaak een vorm van ethiek — alleen verschillen we ook hier met elkaar van mening, de volksfilosoof en ik. Want bij hem mag ethiek dus het persoonlijke oordeel van de ethicus bevatten, terwijl voor mij dat vakgebied zou horen te bestaan uit onderzoek waarom iets is zoals het is. Omdat ik niets kan met het te gekleurde uitgangspunt dat iets anders zou horen te zijn dan het nu is. Dat idee mag hoogstens de motivatie zijn om een onderzoek te beginnen.

Alle inzichten zijn nu eenmaal tijdelijke inzichten; want horen ingeruild te kunnen worden voor betere. En elke wetenschap die zich daar onvoldoende rekenschap van geeft, deugt ten principale niet.