Derde golf ~ Alvin Toffler

Misschien was het een vergissing om een boek over de toekomst te lezen, dat geschreven is in 1980. Een deel van de voorspellingen is namelijk al uit gekomen, maar een groot deel ook niet. Toch treedt daardoor hetzelfde effect op als bij mensen die elke dag een horoscoop lezen in de krant. Wat voor hun gevoel klopt, is daarmee heel erg juist, en bewijst ook het nut om de horoscoop te lezen, en de rest doet er verder dan niet meer toe.

Alleen psychologisch al wordt het moeilijk dit boek enigszins objectief te beoordelen.

Toch was ik wel benieuwd naar The Third Wave, het middelste van drie boeken die Toffler om de tien jaar publiceerde over de toekomst. In 1970 kwam The Future Shock uit, en Powershift verscheen in 1990.

Ik was zo benieuwd omdat er nog steeds naar verwezen wordt. Volgens mij heeft bijvoorbeeld Peter Sloterdijk nogal wat aan Toffler’s wereldbeeld ontleend in zijn irritante boek Het kristalpaleis.

Nu kan dit ook wel. Toffler weet handig patronen in de geschiedenis te ontwaren die nuttig zijn voor het betoog. Die ‘derde golf’ van hem, is weinig anders dan wat anderen de ‘digitale revolutie’ hebben genoemd. Waarmee dus ook voor de ‘eerste golf’ [landbouwrevolutie] en de ‘tweede golf’ [industriële revolutie] de parallellen te geven zijn.

Historici schrikken tegenwoordig alleen wat terug voor etiketten als ‘revolutie’, omdat het altijd maar de vraag is of er echt wel een omwenteling plaatsvond. Bovendien duurde het vaak eeuwen voor veranderingen zich voltrokken. Tegen het begrip ‘golf’ van Toffler zijn dezelfde bezwaren in te brengen. Een golf is een eenmalig iets, waardoor alles in éen keer overspoeld wordt. Maar wie alle veranderingen in detail bestudeert, ziet juist grote tijdsverschillen tussen de ontwikkelingen in het ene, en in het andere land.

Toffler is erg Amerikaans in deze, waar ik behoudend Europees ben. Het zijn namelijk haast alleen Amerikanen die overzichtwerken als deze durven te schrijven; waarschijnlijk omdat er dat nogal optimistische vertrouwen in het eigen oordeelsvermogen uit spreekt, dat in de Europese cultuur geheel ontbreekt.

Nu ja, soms is het heel prettig om te lezen hoe de werkelijkheid even in een nieuwe plooi kan worden gelegd. Waarbij ik bovendien wel onder de indruk was van hoe Toffler de constanten achter de ‘tweede golf’ beschreef; bijvoorbeeld over hoe elites hun posities veiligstellen.

Door zijn voorspellingen werd ik uiteindelijk minder geraakt, omdat hij zo verschrikkelijk veel ontwikkelingen aandraagt, dat er altijd wel iets is dat inmiddels uitkwam. Bovendien houdt Toffler zich veiligheidshalve erg op de vlakte als het erom gaat wanneer die veranderingen nu op gaan treden.

Alvin Toffler, De derde golf
479 pagina’s
Veen Uitgevers, 1989
Vertaling van The Third Wave, 1980

Revolutionaire rijkdom ~ Alvin en Heidi Toffler

Ik las eerder boeken van de Tofflers, zie ook hier, maar dit was altijd ruim nadat ze gepubliceerd waren. Daardoor is me bekend dat de auteurs vrij veel recyclen van wat ze eerder hebben geschreven, en ook dat veel van hun ideeën aardig snel verouderen. Wat toch opmerkelijk mag heten voor werk van twee futurologen.

Voor de simpele lakmoestest, of de Tofflers in 2006 de huidige kredietcrisis zagen aankomen, slaagde dit boek ook maar half. De auteurs signaleren bijvoorbeeld wel dat er problemen zijn met de manier waarop de financiële wereld werkt, maar worden daar verder nauwelijks concreet over.

Eerder is er verwondering over hoe snel kapitaal zich op het moment over de wereld kan verplaatsen.

Ook maakten de Tofflers zich bijvoorbeeld iets te makkelijk af van de redenen waarom het zwaartepunt van wereldeconomie zich naar Zuidoost-Azië zal verplaatsen.

En toch was dit in vele opzichten een inspirerend boek. Niet zo zeer om de waarde van de voorspellingen, of de kwaliteit van de analyses. Nee, eerder door de breedte van het overzicht dat ze bieden. En ook omdat de auteurs in sommige van hun analyses wel degelijk instrumenten proberen te ontwikkelen waar een ander ook wat aan heeft.

Ben ik het vervolgens bijna nooit met hun conclusies eens. Maar dit maakt niet zo zeer uit. Mijn eigen denken is wel degelijk in gang gezet.

Zo hebben de Tofflers een heel hoofdstuk gewijd aan hoe de snelheden waarmee organisaties en maatschappelijke instellingen innoveren van elkaar verschillen. [Pijnlijk overigens hoe de vertalers hierbij het aantal mijlen per uur omzetten naar een nietszeggend aantal kilometers].

Zij zien dat het bedrijfsleven met de hoogste snelheid verandert — 100 mijl per uur — en dat ook het gezin zich verrassend snel ontwikkelt.

Lastiger in het huidige tijdsgewricht is dat de politiek zo traag op alles reageert. Of dat scholen op een verkeerde manier conservatief zijn. Maar het traagst van al innoveert het rechtssysteem — waardoor dit vaak al tot remmende factor wordt.

En door zo’n hoofdstuk ga ik dus nadenken over het tempo van maatschappelijke veranderingen, zonder daarbij de conclusies van de Tofflers te volgen.

Verder negeren de auteurs bijvoorbeeld wel erg makkelijk bestaande wetenschap, die er wel degelijk is over de waarde van kennis, en wat het betekent dat wij ons ontwikkelen naar een kennismaatschappij. Maar zie, om éen of andere reden vond ik dat bij dit boek wel charmant. Futurologen zijn op vele terreinen ook maar autodidacten, net als historici, en dat amateuristische had wel wat. Zelfs al worden sommige uitspraken daardoor merkwaardig absoluut. Maar soms valt pas door de onbekommerde uitspraken van halve leken op waar onder experts de taboes zitten, en de blinde vlekken.

Tegelijk denk ik ook dat van dit boek over twintig jaar hoogstens houdbaar is gebleven wat nu al als cliché aanvoelt.

Alvin en Heidi Toffler, Revolutionaire Rijkdom
Hoe de nieuwe welvaart onze levens gaat veranderen
528 pagina’s
Uitgeverij Contact, 2006
vertaling van Revolutionairy Wealth