Kristalpaleis ~ Peter Sloterdijk
Op de website van Peter Sloterdijk staat als een nieuwtje vermeld dat hij de Sigmund Freud-prijs voor wetenschappelijk proza heeft gewonnen. Daar moest ik om giechelen. Sigmund Freud in éen adem noemen met wetenschappelijk proza vind ik nogal gewaagd. Misschien is dat zelfs wel net zo ironisch als het besef dat de Nobelprijs voor de Vrede elk jaar betaald wordt met het geld van een dynamietfabrikant.
Maar zo’n Sigmund Freud-prijs toont wel aan wat sommige mensen voor wetenschappelijk proza aanzien. Dat is een boek als dit dus. Wat nogal onleesbaar uitpakt, zelfs voor een lezer die bogen kan op jarenlange ervaring in het bestuderen van Duitse filosofische teksten. Ooit was dat onderdeel van mijn opleiding. Helaas.
Hoogst irritant is een retorische truc van Sloterdijk om te doen of een idee van hem van zelf spreekt. ‘Niemand zal in ernst bestrijden’ staat er dan. ‘Tegen deze achtergrond valt heel makkelijk in te zien’, ‘dit alles maakt duidelijk’, ‘Het is dus evident’. ‘Vanzelfsprekend’. ‘Natuurlijk’.
En dat is nog maar éen bezwaar. Het grootste probleem voor mij bij het lezen van dit boek was dat Sloterdijk in een Duitse filosofische traditie staat, die ik verafschuw. Mij is heel goed duidelijk dat het moeilijk moet zijn om in taal te verwoorden waar nog niet eerder taal voor bestond. Maar daarom hoeft zo’n poging nog niet zulk opgeblazen gezever als op te leveren als in dit boek staat.
Neem een fragment als het begin van hoofdstuk 29:
De ‘mensheid’ komt allerminst tot stand door het libidineuze verlangen om een alomvattende vereniging te worden en zich daartoe de benodigde media te verschaffen. Het antropologische convent is veeleer het resultaat van de opgedrongen contacten van het kolonialisme en, na de verdwijning daarvan, door de dwingende netwerkvorming, die zich presenteert als fysiek goederenverkeer, kredietstelsels, investeringen, toerisme, cultuurexport, wetenschappelijke uitwisseling, wereldpolitiek interventionisme en ecologische normexpansie. De eisen van de actuele Tweede Oecumene openbaren zich niet zozeer hierin dat mensen overal moeten toegeven dat ook de mensen op andere plaatsen huns gelijken zijn (ofschoon het aantal van degenen die dat openlijk of stiekem ontkennen, aanzienlijk blijft), als wel hierin dat ze de toenemende samenwerkingsdruk moeten verdragen, die hen met het oog op de gemeenschappelijke risico’s en supranationale bedreigingen tot een zichzelf opdringende commune samenperst. […]
Sloterdijk heeft het nooit over wat een normaal mens ziet – of desnoods een historicus waarneemt – als die het over een ontwikkeling als globalisering heeft. Hij verzint metaforen en probeert daar de werkelijkheid in te persen.
Deze werkwijze kan best iets opleveren, als zo’n metafoor ineens zicht geeft op wat tot nu toe altijd verborgen was. Maar taal kan in die aanpak heel makkelijk een keurslijf vormen, waar de feiten zich maar naar te voegen hebben.
En dat gebeurt in dit boek.
Als dit boek iets illustreert, dan wel dat Sloterdijk een merkwaardig idee over historische feiten heeft. Zo laat hij de mondialisering beginnen in 1492 bij Columbus, en eindigen bij Bretton Woods in 1944. Toen er afspraken over de financiële relaties van de grote industrielanden werden gemaakt om voortaan crises te voorkomen, en het kapitalisme zijn zegetocht kon beginnen.
Dat kan nog.
Maar vervolgens kiest hij uit die vierenhalve eeuw geschiedenis nogal hapsnap wat hem toevallig goed uitkomt in het betoog. En, terwijl het al moeilijk genoeg is om te reconstrueren wat er gebeurde, mikt Sloterdijk nog aanzienlijk hoger. Het is hem te doen ons om de mechanismen te tonen onder alle ontwikkelingen, maar wel terwijl hij die mechanismen al bedacht heeft.
En dit lijkt me valsspelen, wetenschappelijk gezien. Of ook wel: fictie bedrijven.
RSS feeds