Frozen Water Trade ~ Gavin Weightman

Merkwaardig aan deze geschiedenis is dat ook de uitleg het wonder niet verklaren kan. Ooit loonde het namelijk voor een Amerikaanse ondernemer om schepen naar India te sturen, die enkel gevuld waren met blokken ijs. Dat was winstgevende handel. Zelfs al deden de boten er vijf maanden over; en was een deel van de lading dus al gesmolten bij aankomst.

In de dagen voor de koelkast, en kunstmatig geproduceerde koude, moest de wereld het doen met natuurijs. Dat werd ’s winters geoogst, en dan in pakhuizen opgeslagen, om voorraad te hebben tot de volgende winter weer kwam.

Rijke lieden in streken waar het ’s winters vroor, hadden soms ook een ijskelder. Daarbuiten was de gewoonte onbekend. Tot éen Amerikaanse ondernemer meende dat er ook in zonniger streken wel degelijk afzet te vinden was voor koeling met ijs. En daarmee eigenhandig een markt creëerde, die inmiddels totaal vergeten is.

Die man heette Frederick Tudor [1783 – 1864], en hij kwam uit Boston. En wonderbaarlijker nog dan dat hij het idee had om ijs uit te venten, was hoe hij daarin bleef volharden, ondanks alle mislukkingen in de eerste tientallen jaren.

IJs kunnen aanbieden ergens, betekende namelijk dat er ook eerst infrastructuur gebouwd moest worden. Zoals pakhuizen, om het aangevoerde ijs op te slaan. Alleen mochten die dan weer niet zo maar overal gebouwd worden. Ergens ijs kunnen verkopen, betekende vaak eerst tijden politiek bedrijven.

En als er aanbod was, betekende dit ook al niet dat er vraag kwam. Ook tijdens de hoogtijdagen van de Amerikaanse bevroren waterhandel, toen het oogsten van ijs op bijna industriële wijze plaatsvond, wilde men er in Londen nog altijd niet aan. Nu ja, op de visboeren na dan. Dat de Britten nog altijd lauw bier drinken, en de rest van de wereld niet, wijt Weightman dan ook uit conservatisme uit die tijd. De rest van de wereld ontwikkelde wel een smaak voor gekoelde drank, of voor pils; omdat dit bier onder koele omstandigheden gebrouwen moet worden.

Gavin Weightman is het gelukt een opmerkelijk stukje vergeten geschiedenis weer even tot leven te brengen. The Frozen Water Trade is in die zin een bijzonder boek. Maar dat hij zo veel tijd en ruimte besteedde aan de pionier Frederick Tudor, en daardoor niet heel veel vertelt over de tijd van echte massaproductie — toen talloze ijsleveranciers met elkaar concurreerden — dat vond ik ergens toch een gemis.

Gavin Weightman, The Frozen Water Trade
How Ice from New England Lakes
Kept the World Cool
200 pagina’s
HarperCollins 2003, oorspronkelijk 2002

Industrial Revolutionaries ~ Gavin Weightman

Geschiedschrijving bestaat uit een samenvatting van wat er ooit gebeurde. En bij dat samenvatten wordt er weleens wat makkelijk vereenvoudigd. Bij sommige ontwikkelingen redeneert men dan bijvoorbeeld vanuit het eindresultaat naar het begin; waardoor het dan lijkt alsof het allemaal zo wezen moest.

Dus is elk geschiedenisboek te prijzen wat uitlegt dat het allemaal niet zo simpel in elkaar stak. The Industrial Revolutionaries van Gavin Weightman leek zo’n boek te kunnen zijn. Maar was het uiteindelijk helaas niet.

Goed aan het boek is hoe Weightman laat zien hoe veel verschillende ontwikkelingen er nodig waren om een wereld te krijgen die iets begon te lijken op de onze. Er moest nog zo veel worden uitgevonden eerst.

Prettig is ook zijn verhalende manier van schrijven. Net als dat het soms lijkt of hij of de geschiedenissen die verteld worden zijn uitgekozen om hun vreemde voorbeelden. Zo was bijvoorbeeld aardig dat juist het patentrecht — toch bedoeld om iemand een tijdelijk monopolie te geven — anderen zo makkelijk in staat stelde om uitvindingen te kopiëren; simpelweg door de patentaanvraag te bestuderen.

Mijn probleem was alleen dat er in dit boek verschillende boeken zitten opgesloten, die waarschijnlijk allemaal net wat boeiender waren geweest, als Weightman de moeite had genomen om ze apart uit te werken.

De ontsluiting van Japan, en het industriële wonder dat zo snel daarop plaatshad, was een heel boek waard geweest, in plaats van enkele verspreide hoofdstukken. Al begrijp ik ook dat Weightman met dit onderwerp wilde laten zien hoe veel er kon, met geleende kennis van elders.

Omdat het grondthema van dit boek nu eenmaal die verspreiding van kennis was. En afgeleid daarvan: wie er ineens wetenschap en vermoedens bundelde tot iets dat de mensheid een vorm van vooruitgang bracht.

Dus staan er van die verplichte hoofdstukjes in het boek, als dat over Edison. Of dat over Morse.

Terwijl ik het aanzienlijk interessanter vond om te lezen over de eerste spoorwegen. Hoe staal moest worden uitgevonden — en er daarmee veel betere kanonnen kwamen. Of over de geschiedenis van de oliewinning. Of hoe al die energievoorzieningen waar we nu zo op moeten bezuinigen zich overal eerst nog moesten vestigen. Waarbij zo’n wetenswaardigheid dan weer is dat Engeland, door zijn kolengas, weer laat was met elektrificatie.

Een boek kan ook te rijk zijn, en te veel willen laten glimmen.

Gavin Weightman, The Industrial Revolutionaries
The Making of the Modern World. 1776 – 1914
422 pagina’s
Grove Press, 2007