Necropolis ~ Vladislav Chodasevitsj

Dit was mijn tweede poging om Necropolis van de Russische schrijver Vladislav Chodasevitsj [1886 – 1939] te lezen. De eerste keer strandde omdat het boek niet voldeed aan mijn eigen overspannen verwachtingen.

Chodasevitsj was namelijk getrouwd met Nina Berberova. Met haar was hij in 1922 uit de Sovjet-Unie gevlucht. En van haar had ik de autobiografie Cursivering van mij gelezen. Dus was ik benieuwd naar zijn kant van dat verhaal.

Maar Berberova komt in dit hele boek slechts enkele malen op de achtergrond voor. In verwijzingen hoogstens. Zij was daar en daar ook.

Bovendien gaan relatief weinig van de opgenomen schetsen over die tijd na 1922. Evenmin is er aandacht voor de ballingschap; of de problemen buiten het land van oorsprong een nieuw bestaan op te bouwen.

Necropolis is voor een klein part levensverhaal, en voor groter deel een portrettengalerij van anderen. Vrijwel steeds van mij geheel onbekende anderen. Al eindigt het boek met drie portretten van Maksim Gorki [1868 – 1936], en de rol die deze enkele malen speelde in het leven van Chodasevitsj.

Zo maakte hij, met Nina Berberova, een tijd deel uit van Gorki’s menage in Italië.

Eerder al redde Gorki hem, met zijn tuberculose, van de militaire dienstplicht. De eeuwig met zijn gezondheid worstelende Chodasevitsj was ineens goedgekeurd, bij een soort ronselactie, en had de invloed van de ander nodig om een keuring door echte artsen af te dwingen.

En misschien heb ik hier een constante uit dit boek te pakken. Veel van de portretten gaan erover wat de een voor Chodasevitsj heeft betekend, of andersom. Daardoor zijn ze vreemd genoeg wel interessant, maar tegelijk niet zo heel memorabel.

Ook las dit boek of er nog steeds de censuur op zat die er ongetwijfeld geweest zal zijn in diens tijd.

Het leesplezier van dit boek beperkte zich dus tot een waarneming hier, en eens een zinnetje daar.

Vladislav Chodasevitsj, Necropolis
Over boeken en mensen
Gekozen, vertaald en van aantekeningen
en een nawoord voorzien door
Yolanda Bloemen en Marja Wiebes
312 pagina’s
De Arbeiderspers, 1987
privé-domein nr. 128

Reis om de wereld ~ Ivan Gontsjarov

Geen oude Rus op mijn leesmenu of ik pak er niet ook even Geschiedenis van de Russische literatuur bij. Karel van het Reve’s standaardwerk heb ik als boek nooit aan éen stuk uit kunnen lezen. Maar los per schrijver genuttigd blijkt dat telkens opvallend rijk te zijn.

Soms zijn Van het Reve’s observaties gewoon ook broodnodig voor een beter begrip. Over Gontsjarov [1812 — 1891] merkte hij onder meer op dat pas bij deze schrijver de bediende een personage zou worden in de Russische literatuur.

Voordien was er vanzelfsprekend ook huispersoneel geweest; alleen was hun bestaan altijd voor het gemak genegeerd door de auteurs. Dat waren geen mensen.

Gontsjarov keek dus goed, naar onze maatstaven. En zo heb ik Reis om de wereld dan ook gelezen; om de details vooral die andere auteurs zo makkelijk weglaten. En zulke details waren er volop. Gontsjarov ging onderweg gauw eens van boord, en beschreef dan met flair wat hij zoal had gezien — zonder daarbij al meteen zijn oordeel klaar te hebben. Het is prettig om met hem rond te lopen in Londen, Singapore, of Nagasaki.

Maar ook dit deeltje privé-domein is weer eens een eigen schepping van de samenstellers. Er lag een tweedelig reisverslag van Gontsjarov, Het fregatschip Pallas, en daaruit is een bescheiden bloemlezing gekozen. Deze reportages worden afgewisseld met brieven aan vrienden thuis, in Rusland.

Ivan Gontsjarov was zijn werkzame leven lang ambtenaar, die in deze hoedanigheid deel uitmaakte van een Russische poging om banden aan te knopen met Japan — dan nog een afgesloten land, dat alleen met Nederland handel drijft.

De reis die hiervoor nodig was, zou enkele jaren duren. Die ging al mis toen zijn schip op een zandbank liep in De Sont. En vervolgens zat het weer vaak tegen. Eindelijk in Japan gekomen, was er al evenmin spontaan genegenheid.

Op de Russische vleierij dat ze zo graag een goed contact zouden leggen met de Japanners antwoordden deze: maar waarom zijn jullie dan met vier oorlogsschepen gekomen?

Na die eerste vergeefse poging tot toenadering volgden er meer. Alleen is in Europa ver weg ondertussen de Krim-oorlog uitgebroken. Dat compliceerde zaken nogal. Het fregatschip Pallas is te oud voor deze strijd, en te kwetsbaar bij mogelijke ontmoetingen met de Franse of Britse marine, en wordt daarom in een Russische haven ontmanteld.

Gontsjarov verliet toen het schip, en reisde over land terug naar huis — een tocht waar dit boek helaas weinig aandacht voor heeft.

Goed is wel dat in Reis om de wereld een later verhaal werd opgenomen, waarin Gontsjarov twintig jaar na dato terug kijkt op de Russische expeditie — en daarbij ook details kan prijsgeven die voordien nog geheim zullen zijn geweest. Meest schokkend is dan overigens vooral dat éen van de Russische expeditieschepen vernietigd werd door een enorme watergolf; waarin wij tegenwoordig een tsunami herkennen.

Dus lijkt me zelfs aan te raden om eerst het laatste hoofdstuk te lezen in dit boek — voor wie Van het Reve’s Geschiedenis niet heeft. Omdat die samenvatting de rest van het boek zo veel begrijpelijker maakt.

Ivan A. Gontsjarov, Reis om de wereld
Vertaling, keuze, woord vooraf en aantekeningen
van Yolanda Bloem en Marja Wiebes
303 pagina’s
De Arbeiderspers, 1987
privé-domein nr. 135