Reis om de wereld ~ Ivan Gontsjarov

Geen oude Rus op mijn leesmenu of ik pak er niet ook even Geschiedenis van de Russische literatuur bij. Karel van het Reve’s standaardwerk heb ik als boek nooit aan éen stuk uit kunnen lezen. Maar los per schrijver genuttigd blijkt dat telkens opvallend rijk te zijn.

Soms zijn Van het Reve’s observaties gewoon ook broodnodig voor een beter begrip. Over Gontsjarov [1812 — 1891] merkte hij onder meer op dat pas bij deze schrijver de bediende een personage zou worden in de Russische literatuur.

Voordien was er vanzelfsprekend ook huispersoneel geweest; alleen was hun bestaan altijd voor het gemak genegeerd door de auteurs. Dat waren geen mensen.

Gontsjarov keek dus goed, naar onze maatstaven. En zo heb ik Reis om de wereld dan ook gelezen; om de details vooral die andere auteurs zo makkelijk weglaten. En zulke details waren er volop. Gontsjarov ging onderweg gauw eens van boord, en beschreef dan met flair wat hij zoal had gezien — zonder daarbij al meteen zijn oordeel klaar te hebben. Het is prettig om met hem rond te lopen in Londen, Singapore, of Nagasaki.

Maar ook dit deeltje privé-domein is weer eens een eigen schepping van de samenstellers. Er lag een tweedelig reisverslag van Gontsjarov, Het fregatschip Pallas, en daaruit is een bescheiden bloemlezing gekozen. Deze reportages worden afgewisseld met brieven aan vrienden thuis, in Rusland.

Ivan Gontsjarov was zijn werkzame leven lang ambtenaar, die in deze hoedanigheid deel uitmaakte van een Russische poging om banden aan te knopen met Japan — dan nog een afgesloten land, dat alleen met Nederland handel drijft.

De reis die hiervoor nodig was, zou enkele jaren duren. Die ging al mis toen zijn schip op een zandbank liep in De Sont. En vervolgens zat het weer vaak tegen. Eindelijk in Japan gekomen, was er al evenmin spontaan genegenheid.

Op de Russische vleierij dat ze zo graag een goed contact zouden leggen met de Japanners antwoordden deze: maar waarom zijn jullie dan met vier oorlogsschepen gekomen?

Na die eerste vergeefse poging tot toenadering volgden er meer. Alleen is in Europa ver weg ondertussen de Krim-oorlog uitgebroken. Dat compliceerde zaken nogal. Het fregatschip Pallas is te oud voor deze strijd, en te kwetsbaar bij mogelijke ontmoetingen met de Franse of Britse marine, en wordt daarom in een Russische haven ontmanteld.

Gontsjarov verliet toen het schip, en reisde over land terug naar huis — een tocht waar dit boek helaas weinig aandacht voor heeft.

Goed is wel dat in Reis om de wereld een later verhaal werd opgenomen, waarin Gontsjarov twintig jaar na dato terug kijkt op de Russische expeditie — en daarbij ook details kan prijsgeven die voordien nog geheim zullen zijn geweest. Meest schokkend is dan overigens vooral dat éen van de Russische expeditieschepen vernietigd werd door een enorme watergolf; waarin wij tegenwoordig een tsunami herkennen.

Dus lijkt me zelfs aan te raden om eerst het laatste hoofdstuk te lezen in dit boek — voor wie Van het Reve’s Geschiedenis niet heeft. Omdat die samenvatting de rest van het boek zo veel begrijpelijker maakt.

Ivan A. Gontsjarov, Reis om de wereld
Vertaling, keuze, woord vooraf en aantekeningen
van Yolanda Bloem en Marja Wiebes
303 pagina’s
De Arbeiderspers, 1987
privé-domein nr. 135

[x]opgenomen in het dossier: op zee, privé-domein