Cursivering van mij ~ Nina Berberova
Mij wordt nooit eens gevraagd waarom ik lees, maar wel vaak waarom ik zo veel lees. Het antwoord daarop is simpel. De mensen van maar éen boek zijn mijn mensen niet.
Wat ik lees, complementeert elkaar. Boeken gaan nu eenmaal reacties aan met andere. En sommige titels winnen daarbij, terwijl er ook zijn die verliezen.
Doordat Nina Berberova’s autobiografie zo’n dik en intens boek is, deed ik voor mijn doen lang over om het uit te lezen. Daardoor was ik ondertussen ook begonnen in Frank Westerman’s Ingenieurs van de ziel. In beide boeken komen uitgebreide beschrijvingen voor van de schrijver Maxim Gorki. Berberova [1901 – 1993] leefde namelijk een tijd in zijn entourage, in Italië. Dat was voor het moment dat Gorki definitief terug zou gaan naar de Sovjet-Unie.
Alleen al doordat ik verse kennis had van die persoonlijke impressies, sloegen Westerman’s geleende observaties dood. Wat anders een heel aannemelijk, professioneel geschreven verhaal had kunnen zijn, werd daardoor onecht. Alsof een jongetje van tien een spreekbeurt over de Tweede Wereldoorlog hield, waarin het hem toch niet lukte zijn enthousiasme te verhelen dat daarin echte geweren en tanks werden gebruikt.
Niet dat Berberova nu heel andere zaken behandelt dan Westerman. Integendeel. Maar de herinneringen aan Gorki staan in het eerste deel van haar autobiografie. Daarin blinkt ze er bovenal in uit om steeds de aanleiding tot een voorval over te slaan, waardoor de lezer zelf moet gaan nadenken over wat nu precies gebeurd is. Doordat ze zo veel weglaat, wordt nogal wat waarover Berberova niet schrijft erg groot.
Hierdoor ontstaat er ook een duidelijk verschil tussen de beide delen van dit boek. Het eerste deel is literairder geschreven. Deel twee bestaat onder meer uit een indrukwekkend maar kaal oorlogsdagboek, en het verhaal over Berberova’s uiteindelijke emigratie naar de VS. Pas in dit gedeelte wordt ook duidelijk waarom ze beslissingen nam, zoals ze die nam.
Het einde van de Tweede Wereldoorlog bracht geen financieel geen verbetering in het leven van Berberova. Het bleef net zo zeer tobben om rond te komen van het schrijven en de journalistiek als tijdens de crisis van de jaren dertig. Daarom ging ze weg uit Europa.
Over de vele omzwervingen na de Russische Revolutie die haar uiteindelijk in Parijs deden belanden, geeft ze nauwelijks uitleg in het boek. Meestal is plots alleen het decor veranderd, net als de mensen om haar heen.
Stoort dit?
In zoverre wel dat het handig is als de lezer meer directe informatie over Berberova’s levensloop heeft dan dit boek biedt nu. Weliswaar staan in het naamsregister achterin ook beknopte biografietjes. Maar bij iedere nieuwe naam opzoeken wie dat nu weer is, schiet bij het lezen niet op.
Misschien is het daarom maar het beste om dit boek als een geordende verzameling fragmenten te beschouwen. Zeer indrukwekkend geschreven fragmenten. Waarbij Nina Berberova indruk maakt door haar manier van kijken, en dus ook van zwijgen.
Een mindere schrijfster had waarschijnlijk de vele drama’s van de twintigste eeuw breed uitgeserveerd waarvan zij de gevolgen ondervond. Maar een boek is nooit al bij voorbaat indrukwekkend omdat het gebeurtenissen beschrijft die algemeen als indrukwekkend gelden. Deze fout wordt mij te makkelijk gemaakt, zeker door Nederlandse schrijvers die toch weer over die oorlog beginnen.
RSS feeds