Dingen gebeuren omdat ze rijmen ~ Nyk de Vries
Wie meer dan éen boek uitbrengt, dwingt een lezer daarmee als vanzelf tot vergelijken. Gek genoeg. Want vrijwel altijd wordt dan automatisch besloten dat de ene uitgave net iets beter is dan de andere, en waarom.
Maar een schrijver is zo goed als zijn of haar beste werk. Dus had ik Nyk de Vries al hoog, om de bundel Motorman. Terwijl zijn romans weliswaar ook hun momenten hebben, om me dan in totaliteit toch nooit zo heel veel te zeggen.
En de bundel met prozagedichten De dingen gebeuren omdat ze rijmen is nog weer beter dan de directe voorganger Motorman. Zij het dat dit boek slechts in het Nederlands werd uitgegeven. Terwijl er van Motorman een Nederlandse en een Friestalige versie bestaat. Viel alleen wel op dat sommige gedichten uit deze bundel hun oerpublicatie hadden in een Fries tijdschrift; en daarmee dus in een andere taal.
Alleen kan iemand die het Fries als schrijftaal beheerst het waarschijnlijk nooit goed doen. Publiceren in deze taal is een daad — vanwege het structureel ontbreken van een lezerspubliek met enige omvang. Terwijl desondanks in het Nederlands schrijven ineens toch ook een beslissing wordt; waar dat aspect verder voor vrijwel geen auteur zal spelen die als vanzelfsprekend in de landstaal publiceert.
Ik kan het Nyk de Vries ook niet kwalijk nemen dat de bundel De dingen falle foar omdat se rymje niet bestaat. Ik hoor hier alleen wel te signaleren dat de beide versies van Motorman me iets brachten dat nogal eens ontbreekt in andere tweetalige uitgaven.
De Vries lukte het wel om zijn Friese formuleringen vaak net iets anders te laten zijn dan die in het Nederlands. Waardoor het een verrijking gaf om dezelfde verhalen in twee net niet dezelfde versies te mogen lezen.
Bij de grote tweetalige bloemlezingen die er in de 21e eeuw uitkwamen met Friese poëzie, zei de Nederlandse vertaling me nooit iets, daarentegen.
En bij een dichter als Tsead Bruinja heb ik in zijn tweetalige bundels vaak het idee dat hij alles eerst in het Nederlands schrijft, om dat dan op de simpelst mogelijke manier naar het Fries om te zetten; zonder daarmee nog iets toe te voegen.
Enfin. Hoewel ik weet dat geen woord in een boek de opinie van de auteur persoonlijk hoeft weer te geven, las ik onderstaand gedicht toch als een positiebepaling van Nyk de Vries over dat publiceren in het Fries.
Kamp
Architecten verdedigen architecten. Advocaten verdedigen advocaten. Typisten verdedigen typisten. Kunstenaars verdedigen kunstenaars. Ik verdedigde jou, tot we uit elkaar gingen, je ervandoor ging met een tegelzetter en we in verschillende kampen terechtkwamen. Ik voelde me ontheemd, maar ging ook de wereld zien. Ik zag verschillen en begreep plotseling waarom het land vol dezelfde huizen stond, de straten vol dezelfde auto’s, de festivals vol dezelfde festivaltenten. Ik verkoos het verdedigen te laten. Ik draaide de weg op en verliet het Friese subsidiecircuit.
Alleen had Nyk de Vries dus ook ooit een band, en zijn de optredens van bands evenzeer afhankelijk van subsidiecircuitjes.
De dingen gebeuren omdat ze rijmen is een bundel met veertig prozagedichten, die in vier afdelingen werden werden uitgesplitst. Elk van de gedichten leest als een erg kort verhaal, waarin iets beschreven wordt op een onverwachte en compleet onvoorspelbare manier.
Van de boekdelen lijkt de eerste me het meest autobiografisch; ook al omdat er dezelfde jonge-mannen-thematiek in terugkomt als in zijn boek Per ongeluk reed ik naar het zuiden.
Wat deze bundel beter maakt dan Motorman is simpelweg dat die oudere bundel toch wat leed onder de gimmick dat elke slotregel van zo’n prozagedicht daarin met een clou moest komen.
Ditmaal zit de verrassing telkens in het geheel. En in de taal.
Filosofie
Er zit een gevaar in filosofie. Voor je het weet zit je ingesloten tussen muren van boeken en zeg je: Het is zoals het is. Het gaat zoals het gaat. Het komt zoals het komt. Het geeft de klootzakken de ruimte. Ze rijden met auto’s over je erf, zetten diepe sporen in het gazon, pissen in je brievenbus, steken hun pik in je vrouw, in je lief, net zolang tot de buren er niet eens echt meer wakker van liggen. En dan zeg jij: het gaat zoals het gaat.
En het is door het taalgebruik van Nyk de Vries, en ook van diens oude kompaan Meindert Talma, dat ik er nogmaals over nadenken moest of ik hun boeken misschien niet beter vind dan dat ze zijn. Want hun taal is me zo vertrouwd, in het Fries én in het Nederlands. Omdat er blijkbaar dus een vorm van expressie bestaat die dan Woudfries zou moeten heten — een kernachtige manier van uitdrukken, vol krachtige eufemismen, waar ook ik groot mee ben geworden.
Eerder formuleerde ik al eens dat humor een dialectvorm is, verbonden aan lokale omstandigheden. Dat kon dus weleens gelden voor meer.
RSS feeds