Free Culture ~ Lawrence Lessig

Zo het internettijdperk al klassiekers aan boekteksten heeft opgeleverd, dan hoort Free Culture van de Amerikaanse rechtsgeleerde Lawrence Lessig daar zeker toe. Ik ken geen ander boek dat zo helder éen fundamentele verschuiving beschrijft die voortkomt uit het digitaler worden van de cultuur.

Nog nooit is namelijk zo veel cultuur in handen geweest van zo weinigen. En de repercussies daarvan treffen iedereen; ook degenen zonder internettoegang. Doordat het auteursrecht een wapen is geworden dat meerdere vrijheden aan het doodmaken is.

Toegegeven, Free Culture is een Amerikaans boek. Geen idee of het ooit naar het Nederlands vertaald werd, maar een uitgave hier zou op zijn minst voorzien moeten zijn van een toelichtend essay.

Zo heeft de VS een andersoortig rechtssysteem dan de meeste Europese landen. En wat Lessig telkens in dit boek doet, is om ter vergelijking principes uit andere rechtsvelden naast het auteursrecht te plaatsen, en zo te tonen hoe beknellend die waren. Hij is alleen niet direct uniek daarin. Het is in de VS niet raar als juristen in hun aanklacht of pleitrede nog eens aanhalen welke rechtsprincipes de ‘founding fathers’ er op nahielden.

In Nederland kijkt niemand in de rechtszaal ooit nog eens naar wat er ook alweer als grondrecht geformuleerd was. Hier gaat het altijd eerder om de letter van de wet; niet om de geest waarin die ooit is opgesteld.

Verder heeft de VS het beste parlement dat er voor geld maar te koop is. De senatoren en de vertegenwoordigers in het huis van afgevaardigden hebben altijd bakken met geld nodig om hun herverkiezing te kunnen garanderen. Daardoor zijn ze opvallend gevoelig voor kapitaalkrachtige lobby’s. En zowel de film- als de muziekindustrie hebben zich, net als andere mediabedrijven, nogal wat inspanningen getroost om hun visie op het auteursrecht de enig juiste visie te laten worden. Doet er niet toe dat zo hun volkomen verouderde zakenmodellen normale ontwikkelingen blokkeren in het internettijdperk.

Op zich is dat niet eens merkwaardig. Opmerkelijker is al dat de VS weliswaar voorop liep met allerlei maatregelen — in de naam om piraterij te bestrijden — maar dat deze vervolgens overal in de wereld zijn overgenomen. En vaak nog strenger ook.

Tegelijk geldt dat elke nieuwe technologie bestaand recht aantast, en het gebruik van dat nieuwe dus vrijwel steeds gepaard met wetsovertredingen. Toen de radio begon, was er geen regeling om de gedraaide muziek te vergoeden. Hollywood ontstond doordat filmmaatschappijen de regels aan de Oostkust ontvluchten. Laurence Lessing is werkelijk briljant om aan te geven hoe de gevestigde belangen altijd via bestaande wetten hun rechten hebben weten veilig te stellen — maar hoe weinig dit meestal voor de ontwikkeling van hun tegenstanders uitmaakte.

Toch is hij somber over de vrijheden die nu worden aangetast, doordat het auteursrecht zo enorm is opgerekt. Het hele kopierecht, zoals het ook in Nederland eerst heette, was oorspronkelijk enkel bedoeld om de uitgevers van piratendrukken te kunnen aanpakken. Thans is er een hele industrie ontstaan aan nauwelijks gecontroleerde heffingsorganisaties die er blind vanuit gaan dat ik stelselmatig andermans auteursrechten schend. Op elke blanco DVD die ik koop zit een kopieerheffing. Ik zou belasting moeten betalen over elke fotokopie die ik maak; maar die heffing is godezijdank succesvol aangevochten. En BUMA/Stemra wilde premies heffen voor elke video die vertoond wordt op deze website; zelfs als daar geen componist of muzikant aan te pas kwam.

En dit zijn nog maar drie voorbeelden uit vele.

Eén cynische uitwas, die Lessig in 2004 wel zag uitkomen maar daarna pas in alle krankzinnigheid werkelijkheid werd, is dat de muziekindustrie zijn beste klanten juridisch is gaan vervolgen. Want, wie delen er online muziek met elkaar, illegaal of niet? Dat zijn dezelfde enthousiastelingen die naar concerten gaan, en CD’s kopen. De geïnteresseerden. Dus zijn er miljoenen geëist van stakkers die de pech hadden een paar liedjes te delen online, via éen peer-to-peer netwerk.

Maar de meest cynische uitwas is wel dat er nu een klimaat bestaat waarin bedrijven de wetgevers zo ver weten te krijgen dat straks al uw internetverkeer op bit-niveau bekeken zal worden. In Frankrijk gebeurt dit al. Vrijheden zijn ook nergens voor nodig, die worden maar misbruikt.

Lessig vreesde dus nog niet voor de politiestaat die zo meteen ontstaat. Lessig vreesde vooral voor de gevolgen die het gedram van enige gevestigde machten voor de cultuur zal hebben. Omdat die armer wordt, als niet meer voort te bouwen is op wat er al was, als daartoe eerst altijd licentie moet worden verkregen.

Hijzelf ging voor in de discussie over de zo noodzakelijke radicale hervorming van het auteursrecht door de Creative Commons te helpen oprichten.

En dat is mooi. Maar omdat het recht het traagst van alles verandert, ook in heel dynamische tijden, blijft de Creative Commons een zaak van zeer lange adem.

Lawrence Lessig, Free Culture
The Nature and Future of Creativity
356 pagina’s
penguin Books 2005, oorspronkelijk 2004

Republic, Lost ~ Lawrence Lessig

De vis kent het water niet waarin die zwemt. Niemand denkt na over wat voor zich spreekt. Tot er in dat vanzelfsprekende ineens iets verandert.

En dan nog.

Vertrouwen is voor onze samenleving als wat water is voor vissen. Zonder vertrouwen gaat er niets vanzelf.

Ik geef toe, doorgaans komt zo’n gedachte enkel in mij op tijdens omstandigheden waaraan ik niet gewend ben. In de auto, tijdens een natte donkere avondspits in de Randstad bijvoorbeeld, als het verkeer drie vier rijen dik naar mijn idee net iets te hard rijdt voor de omstandigheden. Maar die andere automobilisten willen ook gewoon veilig naar huis, hoop ik dan in goed vertrouwen.

Toen Bas Haring onderzocht wat we nu eigenlijk weten over economie, ontdekte hij tot zijn verbazing dat geld op zich niets is. Het enige waaruit geld bestaat, is het luttele vertrouwen van het publiek, en de beleggers, dat die nummertjes in een computerbestand ergens ook nog voor iets staan.

Pas met dit boek van de Amerikaanse jurist Lawrence Lessig las ik dit jaar nog weer eens iemand die het stelselmatig over vertrouwen heeft; en wat er zoal toe leiden kan dat het verdwijnt. En dat verbaast me dan dus. Omdat het me zo’n wezenlijk onderwerp lijkt. Helemaal nu het overal verkiezingstijd schijnt te zijn, en er alom wantrouwen woekert tegenover de zittende machten.

Want dan wordt die onvrede vaak nog net wel gesignaleerd, alleen gaat de analyse waarom die er zou zijn mij vervolgens nooit diep genoeg. De nieuwsmedia hebben in die zin echt mijn vertrouwen verloren. Nu goed, die hebben er dan ook allereerst belang bij de status quo te handhaven. Die mogen niet verontrusten.

Mijn principiële ideeën over de betekenis van vertrouwen in de politiek schreef ik op boeklog hier al eens op, in reactie op een weinig analytisch rapport van het wetenschappelijke bureau van het CDA. Die inzichten zal ik hier daarom niet uitgebreid herhalen.

In zijn boek Republic, Lost legt Lessig uit wat het betekent dat het Amerikaanse Congress het beste parlement is dat er voor geld gekocht kan worden. Daartoe geeft hij eerst een les maatschappijleer, om te verduidelijken wat een overheid is en waar dus de staat voor staat. En daarbij gaat het onderhuids dus voortdurend over vertrouwen.

Wie een beker melk drinkt, gaat er daarbij vanuit dat de zuivelfabriek daar geen plastic aan toe heeft gevoegd voor het volume, zoals in China gebeurde.

Wie weet dat er voedsel in omloop is die door olie verontreinigd raakte, gaat er vanuit dat de verantwoordelijke ondernemer daar wel voor gestraft zal worden. En op zijn minst dat alle giftige waren uit de handel worden gehaald.

Lessig houdt het betoog in het boek lang breed en simpel, om zo te verduidelijken waarom een samenleving regels nodig heeft, en controlemechanismen. Want daarmee laat hij ook zien wat het tot zo’n groot probleem maakt dat in de VS de wetgevers te koop staan voor de meest biedende. Daardoor kloppen die noodzakelijke regels ineens niet meer, of ontbreekt goede controle. Of erger.

Toen de Amerikaanse presidentsverkiezingen plaatsvonden, een week geleden, werden ook de Senate en de House of Representatives opnieuw ingedeeld. Alleen brengt dit de verkozen Afgevaardigden geen respijt. Zij zijn slechts voor twee jaar aangesteld. Hun verkiezingscampagnes om een volgende termijn te krijgen, horen eigenlijk nu alweer te beginnen.

En om campagne te voeren, is geld nodig. Veel geld. En ondanks alle restricties aan de campagnefinanciering zijn politieke kandidaten daardoor nog altijd bereid zich te laten kopen.

Lessig heeft de afgelopen decennia gemerkt dat de Amerikaanse bevolking razend is over de corrumpering van het politieke systeem. Zelfs al lijkt vervolgens iedereen net iets anders te verstaan onder wat deze corruptie precies inhoudt. Eén gevoel overheerst alleen altijd: dat zíj daar, die hoge heren, dat stelletje, overal mee wegkomen, en alleen aan zichzelf denken.

Republic, Lost gaat er daarom vooral over op welke manieren de politieke klasse in de VS allereerst het eigenbelang dient, en dat van hun sponsors natuurlijk, en welke betekenis dit heeft. Vanzelfsprekend gebruikt de schrijver daarbij Amerikaanse voorbeelden. Alle politiek is lokale politiek. Alleen blijft in de VS alles altijd wel heel erg op het binnenland gericht.

Eindigt de auteur het boek met een bescheiden voorstel tot hervorming — dat geen enkele invloed zal hebben, omdat men in Washington DC principieel niet wil begrijpen wat er verkeerd is aan wat daar gebeurt. Hun normaal is anders dan dat van alle buitenstaanders. Ja, die andere partij is corrupt, zij toch niet?

Nu voerde Donald J. Trump campagne met de slogan het moeras aan corruptie in Washington te gaan dempen. Hij kon mede door het kanaliseren van bestaande woede bij de bevolking de presidentsverkiezingen winnen. Alleen lijkt het mij onwaarschijnlijk dat een wheeler-dealer, die in zijn leven eerder zo veel profijt had van de corruptie in het systeem, daar iets aan zou willen veranderen, nu hij ondanks alles verkozen is.

deze week gepubliceerde statistiek naar Gallup

Maar dat zijn boodschap massaal aansloeg is een gegeven — net als dat een schijnbare buitenstaander tenminste niet zo corrupt lijkt als die andere kandidaat, die juist wel zo grote steun genoot uit het zo rot geachte systeem.

Heb ik daarmee een volkomen onverwachte uitslag van een presidentsverkiezing verklaard? Nee, natuurlijk niet. Ik weet nu alleen wel waar naar te kijken in de analyses van anderen over die uitslag, en de betekenis daarvan.

Lawrence Lessig, Republic, Lost
How Money Corrupts Congress–and a Plan to Stop It
384 pagina’s
Twelve, 2011